- O repozytorium
- Kolekcje
- Indeksy
- Historia przeglądania
-
Repozytoria RCIN
-
INSTYTUT ARCHEOLOGII I ETNOLOGII POLSKIEJ AKADEMII NAUK
-
INSTYTUT BADAŃ LITERACKICH POLSKIEJ AKADEMII NAUK
-
INSTYTUT BADAWCZY LEŚNICTWA
-
INSTYTUT BIOLOGII DOŚWIADCZALNEJ IM. MARCELEGO NENCKIEGO POLSKIEJ AKADEMII NAUK
-
INSTYTUT BIOLOGII SSAKÓW POLSKIEJ AKADEMII NAUK
-
INSTYTUT CHEMII FIZYCZNEJ PAN
-
INSTYTUT CHEMII ORGANICZNEJ PAN
-
INSTYTUT FILOZOFII I SOCJOLOGII PAN
-
INSTYTUT GEOGRAFII I PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA PAN
-
INSTYTUT HISTORII im. TADEUSZA MANTEUFFLA POLSKIEJ AKADEMII NAUK
-
INSTYTUT JĘZYKA POLSKIEGO POLSKIEJ AKADEMII NAUK
-
INSTYTUT MATEMATYCZNY PAN
-
INSTYTUT MEDYCYNY DOŚWIADCZALNEJ I KLINICZNEJ IM.MIROSŁAWA MOSSAKOWSKIEGO POLSKIEJ AKADEMII NAUK
-
INSTYTUT PODSTAWOWYCH PROBLEMÓW TECHNIKI PAN
-
INSTYTUT SLAWISTYKI PAN
-
SIEĆ BADAWCZA ŁUKASIEWICZ - INSTYTUT TECHNOLOGII MATERIAŁÓW ELEKTRONICZNYCH
-
MUZEUM I INSTYTUT ZOOLOGII POLSKIEJ AKADEMII NAUK
-
INSTYTUT BADAŃ SYSTEMOWYCH PAN
-
INSTYTUT BOTANIKI IM. WŁADYSŁAWA SZAFERA POLSKIEJ AKADEMII NAUK
-
- W artykule przedstawiono zarys badań struktury termicznej i pokrywy lodowej jezior w polskich Tatrach w ciągu dwóch ostatnich wieków. Na podstawie wyselekcjonowanego materiału źródłowego prześledzono ewolucję poglądów różnych badaczy. Pozwoliło to na wyodrębnienie 5 okresów badań, o różnym nasileniu i jakości prowadzonych prac. W podsumowaniu artykułu autor stawia kilka pytań związanych z rozszerzeniem zakresu współczesnych badań o inne jeziora znajdujące się na północnych i południowych stokach Tatr, co byłoby korzystne dla analizy już uzyskanych wyników odnoszących się do termiki i zlodzenia wód Morskiego Oka.
- W artykule przedstawiono, zmodyfikowany do celów wydawniczych, fragment opracowania, wykonanego w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN dla Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa (Śleszyński i inni, 2017). Przedmiotem była analiza dokumentów planowania przestrzennego ze szczególnym uwzględnieniem problemów rozpraszania zabudowy, chłonności demograficznej oraz lokalizacji zabudowy na obszarach pokrytych i niepokrytych planami miejscowymi. Badaniami objęto 21 gmin położonych na zachód od Warszawy. Na podstawie usług WFS (Web Feature Service) lub bezpośrednio z urzędów gmin zebrano wektorowe dane o granicach i strukturze przeznaczenia terenów w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego i planach miejscowych oraz o współrzędnych geograficznych lokalizacji i rodzaju decyzji o warunkach zabudowy. Stwierdzono dużą nadpodaż gruntów budowlanych skutkującą rozpraszaniem zabudowy i jej niedopasowaniem m.in. do istniejącego zainwestowania, w tym do sieci usług podstawowych.
- W artykule przedstawiono zróżnicowanie wybranych charakterystyk dwóch podstawowych komponentów borów sosnowych: roślinności (składu gatunkowego, synuzjów, biomasy oraz wartości liczb wskaźnikowych) oraz gleb (dominujących procesów glebowych i właściwości gleb) w różnych skalach przestrzennych: od makrogeograficznej do lokalnej. Badaniami objęto 12 stanowisk (6 obiektów x 2 powierzchnie): po jednym w Holandii, Szwecji i Polsce oraz 3 w Rosji: Perm, St. Petersburg i Irkuck. W każdym obiekcie było jedno stanowisko znajdujące się w naturalnym zbiorowisku leśnym i jedno w zasięgu silnej antropopresji. Głównym celem badań była identyfikacja powiązań między cechami strukturalnymi zbiorowiska leśnego, jego charakterystykami ekologicznymi i cechami gleby. Otrzymane wyniki pozwalają wnioskować, że większość analizowanych charakterystyk zmienia się w trzech różnych płaszczyznach: geograficznej, lokalno-siedliskowej oraz oddziaływań antropogenicznych.
- W artykule przedstawiono źródła finansowania struktur klastrowych w kontekście propozycji podziału środków europejskich w Polsce na okres 2014–2020. Wskazano także możliwości, uwarunkowania i ograniczenia wsparcia dla inicjatyw klastrowych związane z nowymi celami polityki spójności UE. Celem artykułu jest ocena potencjalnych kierunków wsparcia dla klastrów funkcjonujących na obszarach wiejskich oraz wskazanie możliwych skutków nowej formuły finansowania klastrów dla struktur działających na wsi.
- W artykule rozważa się zagadnienia związane z koprodukcją w usługach publicznych w kontekście rozwoju obszarów wiejskich. W pierwszej części dokonano analizy literatury dotyczącej ujęć teoretycznych koprodukcji usług publicznych, w tym definicji i cech charakterystycznych oraz założeń niezbędnych do osiągnięcia potencjalnego sukcesu w jej wdrożeniach. W drugiej części omówiono możliwe zastosowania koprodukcji usług publicznych na obszarach wiejskich oraz wskazano potencjalne korzyści z jej wdrożeń zarówno w sferze ekonomicznej, jak i społecznej.
- W artykule scharakteryzowano rejon wsi Rogóźno, położonej na północny wschód od Łodzi w powiecie zgierskim, jako obszar perspektywiczny do osiągnięcia sukcesu gospodarczego w oparciu o środowiskowe zasoby lokalne. Zasoby występujące w północnej części gminy Zgierz mogą stać się impulsem rozwojowym zarówno okolic Rogóźna, jak i całego regionu łódzkiego. Mnogość dóbr środowiskowych stwarza z kolei ryzyko pojawienia się sytuacji konfliktowych. Wykorzystanie zasobów wysadu solnego oraz wód mineralnych, termalnych i leczniczych stoi w opozycji do eksploatacji pokładów węgla brunatnego. Niska świadomość opinii publicznej przejawia się syndromem NIMBY w stosunku do planowanych inwestycji.
- W artykule wskazano na możliwości poszerzenia spektrum informacji o wykształceniu się strukturalno-teksturalnym osadów glacilimnicznych poprzez zastosowanie metody georadarowej. Omówiono istotę rozpoznania osadów za pomocą aparatury georadarowej, a także parametry geofizyczne drobnoziarnistych osadów klastycznych. Zaprezentowano rezultaty badań georadarowych pagórków kemowych na czterech reprezentatywnych stanowiskach zlokalizowanych na Wysoczyźnie Chełmińskiej. Ukazano makroskalowy układ facji georadarowych będący obrazem struktur sedymentacyjnych. Dwa pierwsze stanowiska to leżące blisko siebie pagórki kemowe okolic Owieczkowa o odmiennej strukturze facji georadarowych, co wskazuje na różnice w ich morfogenezie. Następne stanowisko to pagórek kemowy w Zapluskowęsach, charakteryzujący się regularnym kształtem i zbudowany z jednorodnego materiału. Ostatnim jest pagórek kemowy w Piątkowie, w którym znajduje się znacznych rozmiarów odsłonięcie. Równolegle do ściany odsłonięcia, w jej bezpośredniej bliskości, został przeprowadzony przekrój georadarowy. W ścianie odsłonięcia przeprowadzono badania właściwości elektrycznych osadów, które posłużyły do kalibracji rezultatów profilowań georadarowych. Na podstawie interpretacji wyników badań georadarowych wskazano na specyfikę morfogenezy poszczególnych pagórków kemowych, a także na zaobserwowane za pomocą georadaru struktury postsedymentacyjne. Przeprowadzono ocenę przydatności metody GPR do badań form glacilimnicznych zbudowanych z osadów drobnoklastycznych. W artykule wskazano na duży potencjał metody GPR w ocenie budowy makroskalowej pagórków kemowych i pośrednio genezy poszczególnych form, szczególnie w kontekście ustalenia ich pozycji w strefie marginalnej lądolodu.
- W artykule wskazano przykładowe badania dotyczące dostępności i jakości usług publicznych. Omówiono kategorie i przykłady usług publicznych, odnosząc je zwłaszcza do poziomu lokalnego (w szczególności na obszarach wiejskich). Skupiono się głównie na usługach o charakterze społecznym, administracyjnym i technicznym. Omówiono skutki niskiego poziomu ich świadczenia na obszarach wiejskich oraz znaczenie podnoszenia ich jakości. Podstawą przeprowadzonej analizy były jakościowe i ilościowe dane zebrane na obszarach wiejskich województwa opolskiego.
- W artykule zaprezentowano autorski warsztat metodyczny analizy i waloryzacji krajobrazu gminy wiejskiej stworzony na potrzeby planowania przestrzennego. Badaniami objęto obszar gminy Ostróda o powierzchni 401 km2. W ramach analizy dokonano podziału terenu na jednostki krajobrazowe (typy i podtypy krajobrazu). Na terenie opracowania przeanalizowano powiązania kompozycyjne, wnętrza krajobrazowe, elementy wyróżniające się oraz ekspozycję. Do szczegółowej analizy krajobrazu wybrano 20 miejscowości. Dla każdej z nich opracowano dwie karty krajobrazu oraz wykonano uproszczoną waloryzację w postaci tabelarycznej.
- W artykule zaprezentowano działalność patriotyczną jednego z najwybitniejszych geografów polskich XX w. profesora Eugeniusza Romera Omówiono jego koncepcję geopolityczną, publikacje oraz dorobek kartograficzny służące polskiej sprawie narodowej. Powstawały one w okresie autonomii galicyjskiej i w czasie I wojny światowej. Swoistym ukoronowaniem działań Profesora na rzecz powrotu Polski na mapę polityczną Europy był jego udział jako eksperta w konferencjach pokojowych w Paryżu i w Rydze.
- W artykule zaprezentowano koncepcję podejmowania decyzji dotyczących wyboru strategii rozwoju gminy przy użyciu wielokryterialnej analizy decyzji MCDA (Multi-Criteria Decision Analysis), która jest dobrze znana na całym świecie, ale wciąż niedoceniana w Polsce. Proponowane podejście opisano na przykładzie wybranej gminy Rzekuń k. Ostrołęki, w której przestała już obowiązywać strategia rozwoju gminy. Oznacza to, że jest zalecane opracowanie nowej strategii i powinno to nastąpić możliwie szybko. Przedmiotem analizy w niniejszym artykule są cztery warianty strategii, które zostały rozpatrzone z uwzględnieniem dwunastu kryteriów (ekonomicznych, społecznych i środowiskowych). Do oceny rozpatrywanych wariantów strategii została użyta metoda PROMETHEE, jedna z najbardziej popularnych metod MCDA. W rezultacie przeprowadzonych analiz został wybrany wariant strategii rozwoju, który zakłada przeobrażenia gminy w kierunku osadniczo-usługowym.
- W artykule zaprezentowano wyniki oceny swobody planistycznej pod względem możliwości zabudowy terenów w gminie Stęszew, należącej do Poznańskiego Obszaru Metropolitalnego. Zakres pracy obejmował m.in. przegląd aktów prawnych i dokumentów planistycznych oraz punktową ocenę 10 kryteriów ograniczających możliwość zabudowy, wynikających z uwarunkowań prawnych, przyrodniczych, fizjograficznych, kulturowych i technicznych. Swoboda planistyczna w gminie została oceniona jako średnia. Obszary o ograniczonych możliwościach zabudowy i objęte zakazem zabudowy stanowią 53,17%, a tereny o braku ograniczeń planistycznych lub z małymi ograniczeniami zajmują nieco ponad 1/3 ogólnej powierzchni gminy.
- W artykule zastosowano teorię gafów do analizy spójności i regionalizacji miejskiej sieci osadniczej w Polsce w latach 1931, 1950 i 2002. Jako wierzchołki grafu przedstawiono miasta (w postaci punktów), a jako krawędzie grafu – odcinki łączące te miasta, które położone były w odległości do 25 km od siebie. Wykorzystano grafy proste, a wśród nich: pełne, regularne, spójne i niespójne. Sieć miast tworzy regularną i podwójnie spójną sieć połączeń na obszarach, na których jest ona trwale ukształtowana. Połączenia te rozrywają się w miarę spadku gęstości sieci. Ich kształt może wiele powiedzieć o własnościach regionalnych sieci osadniczej oraz historycznych etapach i stopniu rozwoju danej sieci. Analizę przeprowadzono za pomocą narzędzi GIS.
- W artykule zwrócono uwagę na rosnące zainteresowanie problemem degradacji powierzchni ziemi w związku z obecną i przewidywaną w przyszłości dużą presją na zasoby środowiska przyrodniczego. Dokonano przeglądu definicji degradacji i jej postrzegania z punktu widzenia różnych dyscyplin naukowych. Zaprezentowano przykładowe metody identyfikacji i oceny degradacji w różnych skalach czasowo-przestrzennych, wskazując ich zalety i ograniczenia. Ponadto przedstawiono perspektywy badań degradacji powierzchni ziemi, wykazując konieczność rozwoju prac nad identyfikacją czynników degradacji i ich wzajemnego oddziaływania w strefie umiarkowanej na poziomie regionu i kraju. W tym kontekście szczególnie interesująca wydaje się możliwość połączenia oceny degradacji ziemi z oceną świadczenia usług ekosystemowych.
- W badaniach prowadzonych w obrębie paradygmatu scjentystycznego geografii społeczno-ekonomicznej modele pojęciowe opierały się przede wszystkim na interpretacji rzeczywistości w kategoriach funkcji i struktury funkcjonalnej (funkcjonalno-strukturalnych). Funkcjonalne modele pojęciowe i odpowiadające im programy badań koncentrowały się na koncepcji (idei) wyjaśniania rzeczywistości oraz ich rozwoju w kontekście rozwiązywania problemów badawczych. Funkcjonalizm w badaniach przestrzennych (głównie geografia ekonomiczna i gospodarka przestrzenna) był najważniejszym nurtem identyfikacji i interpretacji zjawisk społeczno-gospodarczych. Zredukowanie rzeczywistości społeczno-gospodarczej głównie do sfery zagospodarowania przestrzennego i przyjęcie metod badań funkcjonalnych uwydatniało te właściwości struktury, które podkreślały systemową spójność (harmonia i ład przestrzenny). W koncepcjach rozwoju wiejskiej przestrzeni (planowanie funkcjonalne) natomiast w małym stopniu podkreśla się wewnętrzne sprzeczności, które są źródłem konfliktów i napięć o charakterze społecznym.
- W badaniach przedstawiono tematykę występowania nocnych burz w Polsce, w tym próbę określenia korzystnych warunków synoptycznych i wskaźników termodynamicznych determinujących ich rozwój i aktywność. Burze jako gwałtowne zjawiska atmosferyczne wiążą się z szeregiem groźnych zjawisk, m.in. intensywnymi opadami deszczu, opadami gradu czy też silnymi porywami wiatru, jednak w opracowaniu jako wyznacznik aktywności burz przyjęto ich aktywność elektryczną. Opracowanie ma na celu określenie sytuacji synoptycznych sprzyjających burzom nocnym, wyodrębnienie dominujących struktur burzowych oraz poznanie najskuteczniejszych wskaźników konwekcji w prognozowaniu burz nocnych. Cel zrealizowano na podstawie analizy doziemnych wyładowań atmosferycznych występujących w Polsce w latach 2002‑2018, o których dane uzyskano z systemu PERUN. Parametry atmosfery i wskaźniki konwekcji opracowane zostały na podstawie reanalizy ERA5. Ponadto dla wyszczególnionych burz przeprowadzono analizę synoptyczną oraz dodatkowo została określona ich dominująca struktura. W opracowaniu przeanalizowanych zostało ponad 1,5 mln wyładowań doziemnych. Przeprowadzone badania wykazały, że głównymi sytuacjami synoptycznymi umożliwiającymi rozwój burz nocnych są przede wszystkim: front pofalowany, front chłodny, zbieżność wiatru dolnego – tj. sytuacje wyróżniające się na ogół dobrą organizacją konwekcji. Dodatkowym czynnikiem, który we wszystkich przypadkach wspomagał rozwój i aktywność burz nocnych, była obecność prądu strumieniowego w górnej troposferze.
- W celu określenia pozycji konkurencyjnej kujawsko-pomorskich grup i organizacji producentów owoców i warzyw względem siebie oraz celowo wybranych przedstawicieli z województw przodujących w procesie integracji w sektorze owocowo-warzywnym wykorzystano zaproponowany przez J. Kaya (1996) analityczny schemat pozwalający na kwantyfikację przewagi konkurencyjnej w ujęciu wynikowym. W artykule przedstawiono wyniki badań, którymi objęto wszystkie grupy i organizacje producentów owoców i warzyw według stanu na koniec 2014 r. z województwa kujawsko-pomorskiego oraz po jednym zintegrowanym przedstawicielu, posiadającym w swojej ofercie jabłka, z województw: mazowieckiego, wielkopolskiego i lubelskiego. Uzyskując dane finansowe umieszczone w KRS za pomocą Info Veriti, obliczono miernik przewagi konkurencyjnej według J. Kaya. Dodatkowo, wykorzystując regresję logistyczną, ułożono równanie na prawdopodobieństwo uzyskania dodatniego wskaźnika przewagi konkurencyjnej. W wyniku przeprowadzonych badań zaobserwowano, iż tylko 38% badanych jednostek uzyskało dodatnią wartość miernika. Stwierdzono więc, że działania grupowe nie są gwarancją osiągnięcia przewagi konkurencyjnej. Za pomocą regresji logistycznej dowiedziono także, iż inwestycje zwiększające aktywa trwałe oraz posiadanie certyfikatów świadczących o jakości i bezpieczeństwie wprowadzanych na rynek produktów ma wpływ na zwiększenie szansy na uzyskanie dodatniego wskaźnika przewag konkurencyjnych. Natomiast zmniejszenie szansy może spowodować zwiększona liczebność członków. Uzyskane wyniki badań mogą posłużyć jako narzędzie do weryfikacji możliwości uzyskania dodatniego wskaźnika przewagi konkurencyjnej w praktycznej działalności producentów owoców i warzyw.
- W części I artykułu, która ukazała się w zeszycie 4/2016 Przeglądu Geograficznego, przedstawiono ogólne zagadnienia transformacji transportu samochodowego i charakterystykę 25-letnich przekształceń narodowych przedsiębiorstw transportu towarowego. W niniejszym opracowaniu koncentrujemy się na transformacji przewoźników autobusowych – PKS, ČSAD i Volán. Mimo podobnej sytuacji wyjściowej, transformacja przedsiębiorstw samochodowych przybrała w każdym z czterech krajów odmienne formy, dlatego rezultatem wspominanych procesów jest różna sytuacja w każdym z nich.
- W dotychczasowych studiach nad ścieżką rozwoju geografii społeczno-ekonomicznej (geografii człowieka) najczęściej przyjmuje się model historyczno-problemowy, tzn. chronologicznego opisu podejmowanych tematów z charakterystyką najważniejszych wyników prac naukowych. Podobna sytuacja dotyczy podsumowań dorobku geografii rolnictwa. Dużo rzadziej stosowanym modelem oceny dorobku i charakteru dyscypliny jest próba rekonstrukcji przedmiotowej odnosząca się do podstaw teoretyczno-metodologicznych. Rozwój programu badawczego geografii rolnictwa w Polsce można rozpatrywać jako zespół następujących po sobie podprogramów, których historia wprowadzania może być interpretowana jako powtarzająca się procedura reformy twardego rdzenia i tworzenie wokół niego pasa ochronnego. Geneza i podtrzymywanie mocy wyjaśniającej programu badawczego przez stopniowe poszerzanie problematyki studiów, przy zachowaniu rygoru postępowania metodologicznego, stanowi interesujący przypadek ewolucji szkoły naukowej, wzrostu jej znaczenia, rozkwitu oraz regresu.
- W komentarzu przedstawiono krytyczne uwagi odnośnie do tekstu S. Kędzi. Główne zarzuty polegają na tym, że autor nie rozróżnia badań sezonowego przemarzania od badań permafrostu, utożsamia ujemną średnią roczną temperaturę gruntu z wieloletnią zmarzliną, a także sugeruje, że można dowieść jej obecności metodami innymi niż pomiar temperatury gruntu w ciągu co najmniej dwóch następujących po sobie lat oraz że permafrost może odpowiadać za ruch reliktowego lodowca gruzowego.
- W latach 2011-2012 oraz 2014 r. prowadzono datowania lichenometryczne form utworzonych przez spływy gruzowe w karkonoskich kotłach polodowcowych: Wielkim Śnieżnym Kotle, Czarnym Kotle Jagniątkowskim, Kotle Małego Stawu, Kotle Łomniczki oraz niszy niwalnej Białego Jaru. Celem tych pomiarów było zbadanie aktywności spływów gruzowych w ostatnich 150 latach. Na podstawie przeprowadzonego datowania lichenometrycznego wydzielono trzy fazy aktywności spływów gruzowych w Karkonoszach. Pierwszą fazę, związaną z małą epoką lodową, charakteryzowała duża aktywność badanych procesów. Zakończyła się ona, podobnie jak w Tatrach, w latach 1920. Po niej nastał okres względnego spokoju, przerywany niewielką liczbą epizodów występowania spływów w latach 1930., 1940. i w roku 1964. Kolejna faza wzmożonej aktywności transportu materiału skalnego w obrębie form utworzonych przez spływy, włączając również nowe spływy gruzowe, rozpoczęła się w latach 1980. i trwa do dziś.
- W literaturze przedmiotu podejmuje się problem oddziaływania tradycji aktywności społecznej na różne cechy współczesnych społeczeństw, instytucji i organizacji, m.in. ich kapitał społeczny. Przedmiotem rozważań wniniejszym artykule jest relacja między wyposażeniem wzasoby społeczne obszarów obejmowanych wsparciem przez lokalne grupy działania z województw o odmiennych tradycjach społecznikowskich a ich kapitałem społecznym. W artykule poszukuje się odpowiedzi na pytania: Czy usytuowanie lokalnych grup działania w województwach o historycznie odmiennych tradycjach aktywności społecznej różnicuje ich dostęp do zasobów społecznych? Czy deficyty zasobów społecznych obszarów, które obejmują wsparciem, negatywnie oddziałują na ich kapitał społeczny? Celem udzielenia odpowiedzi na powyższe pytania analizie poddano 287 kwestionariuszy ankiet wypełnionych przez członków 18 lokalnych grup działania. Uzyskane wyniki zinterpretowano wnawiązaniu dokoncepcji bricolage, ukazując jej nowe, nieopisywane dotąd oblicze.
- W niniejszym artykule, na przykładzie Pomorza (województwa pomorskiego i zachodniopomorskiego), zobrazowano dokonujące się zmiany na obszarach wiejskich w pierwszej dekadzie po akcesji do Unii Europejskiej. Wykazano wpływ środków unijnych na współczesne procesy przeobrażeń społeczno-gospodarczych badanych wsi. Ocenie poddano wybrane elementy potencjału rozwojowego obszarów wiejskich Pomorza. Praca podzielona została na dwie części. W pierwszej przedstawiono zróżnicowanie układów funkcjonalnych w oparciu o metodologię delimitacji gmin z uwzględnieniem roli procesów demograficznych i gospodarczych w rozwoju pomorskich wsi, a także uwarunkowań środowiska przyrodniczego. Ważnym czynnikiem rozwoju prezentowanego regionu jest unikatowe środowisko i walory turystyczne, głównie bliskość Bałtyku oraz występowanie lasów i jezior, umożliwiających rozwój różnych form turystyki i wypoczynku. Pomorze charakteryzuje również różnorodność kulturowa, wynikająca z tożsamości regionalnej i lokalnej. Pomorskie wsie charakteryzują się dużym zróżnicowaniem układów funkcjonalnych, a ich stan ma istotne znaczenie dla warunków życia mieszkańców i możliwości gospodarowania, a także kierunków i tempa rozwoju regionu. Z kolei w drugiej części pracy pokazano zmiany w rolnictwie badanego regionu po wejściu Polski do Unii Europejskiej. W sposób szczególny uwzględniono rozwój tych terenów, na których rolnictwo pełni nadal dominującą funkcję gospodarczą.
- W niniejszym artykule, zaproponowano charakterystyki zgrupowania kluczowej dla funkcjonowania środowiska glebowego grupy organizmów glebowych – dżdżownic (Lumbricidae), jako wskaźniki potencjału do świadczenia usługi dekompozycji materii organicznej zgodnie z koncepcją świadczeń ekosystemowych ES (Ecosystem Services). Obszary badań wytypowano w dwóch regionach fizycznogeograficznych. Transekty poprowadzono na obszarach rolniczych różniących się stopniem fragmentacji terenu, intensywnością zabiegów agrotechnicznych oraz historią użytkowania ziemi. Celem analizy jest odpowiedź na pytanie, czy obszary homogeniczne na obszarach rolnych różnią się potencjałem do świadczenia usługi dekompozycji w porównaniu do układów heterogenicznych jakimi są mozaiki małych pól poprzecinanych elementami o charakterze nieuprawnym (miedze, drogi polne).
- W obsłudze zorganizowanego ruchu turystycznego, zwłaszcza w zagranicznej turystyce wyjazdowej, szczególną rolę odgrywa transport lotniczy. W części I artykułu (Taylor i Ciechański, 2015) przedstawiono charakterystykę liczbową pasażerów i operacji w polskich portach lotniczych, a także największych przewoźników regularnych, obsługujących między innymi zorganizowane przeloty turystyczne. W części II artykułu charakteryzuje się przewoźników czarterowych oraz główne kierunki lotniczych przelotów czarterowych z Polski w 2012 r. Typowo wypoczynkowy charakter większości wyjazdów w rejon Morza Śródziemnego i sąsiednich akwenów sprawia, że dominującą rolę w przewozach odgrywają przeloty czarterowe. Stosunkowo niewielkie jest natomiast wykorzystanie połączeń niskokosztowych, które obsługują inne segmenty rynku lotniczego*.
- W okresie powojennym na terenie ziemi kłodzkiej wystąpiły znaczące procesy depopulacji, które przyczyniły się do częściowego bądź całkowitego wyludnienia wielu wsi o położeniu peryferyjnym. Jedną z głównych przyczyn depopulacji był regres pozarolniczych form działalności gospodarczej na obszarach wiejskich (głównie turystyka i przemysł), które rozwijały się tu przed 1945 r. Stąd też region sudecki przez wielu badaczy zaliczany był do obszarów problemowych i to pomimo podejmowanych różnych prób jego aktywizacji. W ostatnich latach doszło jednak do zróżnicowania się tendencji zmian ludnościowych oraz do wzrostu przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, co może świadczyć o „odradzaniu się” niektórych wsi. Wpływ na to mają przede wszystkim nowi mieszkańcy napływający tu głównie z obszarów miejskich. Napływ ludności przyczynia się nie tylko do wzrostu populacji czy przeobrażenia się struktur ludnościowych, ale również do rozwoju przedsiębiorczości (głównie w zakresie turystyki). Nowi mieszkańcy nie tylko aktywizują lokalną społeczność, ale też podejmują działalność gospodarczą, przyczyniając się do przeobrażenia charakteru funkcjonalnego poszczególnych wsi.
- W okresie powojennym na terenie Ziemi Kłodzkiej zachodziły znaczące procesy depopulacji, które przyczyniły się do częściowego bądź całkowitego wyludnienia wsi o położeniu peryferyjnym, stąd też region ten – pomimo podejmowanych różnych prób jego aktywizacji – zaliczany był przez wielu badaczy do obszarów problemowych. W ostatnich latach doszło jednak do zróżnicowania się tendencji zmian ludnościowych i obok wciąż obecnych procesów depopulacji pojawiły się procesy świadczące o „odradzaniu się” niektórych wsi, uznawanych dotychczas za zanikające. Wpływ na to mają przede wszystkim nowi mieszkańcy napływający tu głównie z obszarów miejskich, którzy w wielu przypadkach podejmują działalność gospodarczą, przyczyniając się do przeobrażenia charakteru funkcjonalnego poszczególnych wsi
- W opracowaniu dokonano analizy porównawczej gospodarstw z gmin o dużych walorach przyrodniczych na tle gospodarstw z gmin pozostałych w województwie opolskim. Za gminy o dużych walorach przyrodniczych uznano te, w których ustalony przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa–PIB (IUNG–PIB) wskaźnik cenności przyrodniczo-turystycznej (WCPT) był równy bądź większy od średniej krajowej (co najmniej 35,6% na 100% możliwych do osiągnięcia). W analizie porównawczej wzięto pod uwagę potencjał produkcyjny gospodarstw, organizację produkcji, produktywności czynników produkcji, dochód z gospodarstwa rolnego w przeliczeniu na 1 FWU (Family Work Unit), udział dopłat operacyjnych w dochodzie oraz stopę inwestycji netto. Analizę wykonano, korzystając z danych z gospodarstw rolnych prowadzących rachunkowość dla polskiego Farm Accountancy Data Network (Polski FADN) w 2015 r. i z danych IUNG–PIB.
- W opracowaniu przedstawiono próbę wytypowania gmin kongruentnych (zgodnych, odpowiednich) z punktu widzenia organizacji sondażu przedwyborczego (niewłaściwie nazywanego prawyborami) w Polsce. Analiza opiera się na założeniu, że jeśli w danej jednostce (gminie) dotychczasowe wyniki były bliskie średniej ogólnopolskiej, to można spodziewać się, że tak będzie też w najbliższym czasie. Badanie przeprowadzono na dwa sposoby: (1) wykorzystano wcześniejsze wyniki wyborów parlamentarnych, prezydenckich i referendalnych; (2) wychodząc z założenia, że preferencje wyborcze są odzwierciedleniem struktury społecznej, zaadoptowano dane GUS dotyczące wskaźników społeczno-ekonomicznych, charakteryzujących poszczególne gminy. Konfrontacja prognozy z rzeczywistością, czyli prawdziwymi wynikami wyborów w 2005 r. wykazała, że niestety przedstawione rozwiązania metodyczne nie nadają się do wykorzystania. Niepowodzenie tłumaczyć można niestabilnością sceny politycznej oraz heterogenicznością przestrzenną społeczeństwa polskiego.
- W opracowaniu przedstawiono warunki cyrkulacyjne i wybrane charakterystyki opadów atmosferycznych oraz ich natężenie w Tatrach i Czarnohorze. Zbadano zależności natężenia opadów od cyrkulacji atmosferycznej. Wykonano porównanie opadów w analizowanych masywach w ciągu ostatnich lat, także w kontekście zmian cyrkulacji atmosferycznej. Oceniono, czy i na ile zmieniła się w badanym okresie intensywność opadów. Zastosowano klasyfikację typów cyrkulacji atmosferycznej Niedźwiedzia (2017). Obliczono, roczne wartości wskaźników cyrkulacji P (przepływ zachód-wschód), S (przepływ południe-północ) i C (sytuacja cyklonalna/antycyklonalna). W opracowaniu wykorzystano dobowe sumy opadów ze stacji Pożyżewska (PO, 1451 m n.p.m., φ 48˚09’N i λ 24˚32’E) położonej na północno-wschodnim skłonie Czarnohory i stacji Hala Gąsienicowa (HG, 1520 m n.p.m., φ 49°14’N i λ 20°00’E) leżącej na północnym skłonie Tatr, za okres 1961‑2015. Największe zmiany zaobserwowano w przypadku wskaźnika napływu strefowego P i wskaźnika cykloniczności C. Ogólnie, trend rocznych sum opadów jest dodatni, ale nie jest istotny statystycznie. Trend zmian liczby dni z opadem jest ujemny zarówno w Czarnohorze, jak i w Tatrach (-7,3 dni/10 lat i -7,59 dni/10 lat, odpowiednio). Natomiast trend zmian liczby dni z opadem o większym natężeniu, np. >10mm jest dodatni w Czarnohorze (+1,23 dni/10 lat) i ujemny w Tatrach (-0,6 dni/10 lat).
- W opracowaniu przedstawiono znaczenie i wpływ kreatywności oraz innowacyjności na rozwój obszarów wiejskich. Zdefiniowano pojęcie kreatywności i sektorów kreatywnych, wskazano działania w zakresie rozwoju kreatywności i aktywizacji mieszkańców obszarów wiejskich. Określono wpływ działalności pozarolniczej na jakość życia ludności wiejskiej oraz przedstawiono przykłady aktywizacji i różnych działań kreatywnych będących formą przedsięwzięć innowacyjnych na obszarach wiejskich województwa opolskiego.
- W opracowaniu przeprowadzono analizę współzmienności charakterystycznych odpływów jednostkowych (Wq, Sq, Nq) z wybranych zlewni obszaru Polski i natężenia Oscylacji Północnoatlantyckiej, wyrażonego w postaci zimowego indeksu NAO Hurrella. Materiał analityczny stanowiły szeregi przepływów dobowych na 40 posterunkach wodowskazowych, zlokalizowanych na takiej samej liczbie polskich rzek w latach 1951-2010. Siłę współzmienności określono za pomocą współczynników korelacji liniowej Pearsona. Inercję odpływu względem zmian NAO oceniono poprzez współczynnik kroskorelacji, obliczony dla szeregów przesuniętych względem siebie o stały przedział czasu równy 1 rok (indeks NAO Hurrella w danym roku korelowano z charakterystycznymi odpływami jednostkowymi w roku następnym). Statystyczną istotność uzyskanych współczynników korelacji i kroskorelacji każdorazowo zbadano testem t-Studenta (na poziomie = 0,05). Dokonano również oceny wpływu zmian Oscylacji Północnoatlantyckiej na zmienność średniego ważonego odpływu jednostkowego na obszarze Polski (Sqwag).
- W opracowaniu zaproponowano przebudowę podziału terytorialnego na szczeblu województw na podstawie wybranych prostych czynników. Procedurę podzielono na dwa etapy: budowę regionów przez przyporządkowanie powiatów do ośrodków regionalnych oraz budowę województw w drodze wzajemnego powiązania regionów. W dyskusji podjęto dylematy wynikające z rozbieżności więzi funkcjonalnych i kulturowych, ich zmienności w czasie oraz ze zniekształcenia oglądu przestrzeni przez obowiązujący podział terytorialny. Opracowanie kończy krótkie porównanie wynikowej koncepcji i obecnego podziału terytorialnego.
- W ostatnich dekadach XX w. i na początku XXI w. obserwuje się w skali globalnej znaczący wzrost temperatury powietrza. W odniesieniu do pozostałych elementów klimatu informacje są rozbieżne. Na przykład, relacjonowany jest wzrost opadów lub ich zmniejszanie. Brak jest praktycznie informacji, czy i w jakim stopniu zmieniają się wilgotność powietrza i prędkość wiatru. Obszary górskie są miejscami szczególnie wrażliwymi na zmiany klimatu. Dlatego też w opracowaniu tym podjęto próbę porównania sezonowych i wieloletnich zmian niektórych elementów klimatu i wskaźników klimatycznych w polskich wysokich górach (Tatry i Karkonosze) w latach 1951–2015. Stwierdzono szereg podobieństw i różnic klimatycznych pomiędzy badanymi pasmami, zwłaszcza w odniesieniu do gradientów wysokościowych temperatury powietrza (gradient średniej rocznej temperatury powietrza wynosi -0,53°C w Tatrach i -0,55°C na 100 m wzniesienia w Karkonoszach)1 i pokrywy śnieżnej (10 cm/100 m w Tatrach i 12 cm/100 m w Karkonoszach). Opady atmosferyczne cechują się gradientem wysokościowym 38 mm/100 m w Karkonoszach i 53 mm/100 m w Tatrach. Stwierdzono także podobieństwa i różnice tempa zmian różnych elementów klimatu w analizowanym wieloleciu. W przypadku średniej rocznej temperatury istotny trend zmian wynosi w obydwu pasmach około 0,3°C na 10 lat. W większości przypadków zmiany charakterystyk opadowych oraz dotyczących pokrywy śnieżnej są nieistotne statystycznie.
- W ostatnich kilku latach w środowisku administracji samorządowej różnych szczebli daje się zauważyć wzmożone zainteresowanie kwestiami jakości przestrzeni publiczneji krajobrazu. Wynika ono w dużym stopniu z podpisanych przez Polskę porozumień i konwencji, opracowanych licznych raportów i opracowań naukowych wskazujących na postępującą degradacjękrajobrazu, ale także jest odpowiedzią na aktywność lokalnych stowarzyszeń działających na rzecz poprawy estetyki przestrzeni. W artykule omawia się stan przygotowań Polski do wdrożeniapolityki krajobrazowej. Tłem rozważań są zapisy Europejskiej Konwencji Krajobrazowej, projektowanej ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu,a także zapis Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 i kilku obowiązujących ustaw odnoszących się pośrednio do krajobrazu. Wskazano na trwające przygotowania,określono główne problemy zarządzania krajobrazem oraz zagrożenia jakości przestrzeni.
- W ostatnich latach nastąpił znaczny wzrost średniej liczby pojazdów na mieszkańca, co powoduje coraz większe konflikty komunikacyjne. Rozwiązaniem problemów w małych gminach wiejskich i miejsko-wiejskich jest wprowadzanie alternatywnego transportu, który jest relatywnie tańszy i prostszy do realizacji w porównaniu z modernizacją infrastruktury drogowej. W artykule postanowiono zbadać, czy wprowadzenie systemu roweru gminnego w Kórniku pozwoliłoby na uniknięcie części konfliktów komunikacyjnych oraz ułatwiłoby poruszanie się po Kórniku, jak i wsiach leżących w gminie. Jednym z celów badań była próba wymodelowania za pomocą narzędzi GIS stref roweru gminnego 4 generacji dla gminy Kórnik. Na podstawie badania ankietowego przeprowadzonego na grupie 146 osób w maju 2018 r. stwierdzono, że rozwój tego typu oferty turystycznej byłby atrakcyjny dla mieszkańców jako zapewnienie alternatywnej formy transportu dla wewnątrzgminnej komunikacji zbiorowej. Zaproponowano wprowadzenie systemu 4 generacji nieposiadającego stacji bazowych, bazującego na lokalizatorach GPS i aplikacji mobilnej. W artykule przedstawiono również wymiar finansowy – na jakie koszty są przygotowani mieszkańcy, aby korzystanie z tego typu rozwiązania było atrakcyjne nie tylko dla turystów, ale i do codziennego użytku jako alternatywa dla autobusowej komunikacji wewnątrzgminnej.
- W ostatnich latach wiele polskich sołectw poszukuje możliwości rozwoju w sektorze pozarolniczym w oparciu o zasoby przyrodnicze czy kulturowe, w które bogaty jest region. Coraz częściej pomysł nie dotyczy jedynie pojedynczego gospodarstwa, ale angażuje szerszą społeczność, dając jej możliwość zarobkowania i integracji. Jednym ze sposobów wykorzystania lokalnego zasobu jest opracowanie indywidualnej oferty, która będzie motorem rozwoju turystyki wiejskiej, opartej na idei wiosek tematycznych. Wsie z motywem przewodnim to innowacyjny sposób na ożywienie gospodarki wiejskiej oraz zapewnienie mieszkańcom wsi alternatywnych źródeł dochodu. W ramach projektu społeczność lokalna uczy się współpracy, dbania o własne sołectwo i wspólnie tworzy markę miejscowości, często przy tym tworząc produkty lokalne. Badania przedstawione w artykule dotyczą ok. 80 dolnośląskich wsi, które obrały motyw przewodni do tworzenia indywidualnej oferty turystycznej. Podjęte przez autorkę analizy koncentrowały się na zagadnieniach powstawania wsi tematycznych w aspekcie ich specjalizacji, aktualnego stadium rozwoju, różnorodności proponowanych ofert, w tym organizacji imprez cyklicznych.
- W ostatnich latach wzrosło w Polsce zainteresowanie krajobrazem. W pewnej mierze wynika to z konieczności wdrażania międzynarodowej i krajowej legislacji, jak i większej świadomości ekologicznej społeczeństwa, co wpływa na postrzeganie krajobrazu jako istotnego elementu dobrostanu człowieka. Jednocześnie systematycznie rośnie interdyscyplinarne zainteresowanie badaniami krajobrazu. Prezentowana praca ma charakter teoretyczny, a jej założeniem jest usystematyzowanie i syntetyczne wyjaśnienie kwestii związanych z całościowym ujęciem krajobrazu. W artykule zaprezentowano: (I) wybrane całościowe podejścia do krajobrazu kulturowego ze szczególnym zwróceniem uwagi na wartości dodane obecnego ujęcia; (II) celowość wyodrębnienia krajobrazu zdewastowanego i istotę jego typologicznej odrębności, jako logicznego wnioskowania z wzajemnego oddziaływania systemu antropogenicznego i przyrodniczego w kształtowaniu się jego właściwości, podkreślając zanik wzorców kulturowych w powstawaniu krajobrazu zdewastowanego; (III) inne od dotychczasowego spojrzenie na podział krajobrazu kulturowego; (IV) zarys problemów badawczych dotyczących problematyki łączności, przepuszczalności i przenikalności, uwzględniając różnice w znaczeniu tych właściwości, których diagnoza jest szczególnie istotna w czasie szybko zachodzącej transformacji przestrzeni.
- W polskiej i zagranicznej literaturze geomorfologicznej pojawia się niekiedy określenie „skalne miasto”, stosowane zwłaszcza do opisu rzeźby erozyjno-denudacyjnej w skałach piaskowcowych. Termin ten, w Polsce używany między innymi w odniesieniu do zespołów form skalnych w Górach Stołowych, nie został nigdy formalnie zdefiniowany i często jest przytaczany w cudzysłowie, co wskazuje na wątpliwości, czy jest to określenie ścisłe czy potoczne. W artykule została zaproponowana definicja skalnego miasta jako pełnoprawnego terminu naukowego, omówiono także uwarunkowania litologiczno-strukturalne takiego typu rzeźby oraz procesy odpowiedzialne za tworzenie i rozwój skalnych miast.
- W polskiej literaturze geograficznej trwa dyskusja na temat roli i miejsca geografii społeczno-ekonomicznej w systemie nauk geograficznych. Niniejszy artykuł stanowi próbę określenia roli i miejsca geografii wsi, jako kierunku (specjalności) oraz ważnego pola badawczego geografii społeczno-ekonomicznej. Podstawą badań w geografii wsi jest potrójna struktura obszarów wiejskich (wieś, obszar wiejski i kontinuum wiejsko-miejskie). W literaturze geograficznej można wymienić co najmniej trzy konceptualne modele studiów wiejskich: funkcjonalistyczny (gdzie funkcja prowadzi do wyjaśnienia danego zjawiska), systemowy (wieś stanowi otwarty system społeczno-techniczny kształtowany na wielu płaszczyznach i poziomach) i humanistyczny (podejście behawioralne, jakościowe). Konceptualizacja systemowa w badaniach wsi (gmin) umożliwia wyróżnienie trzech podsystemów: I – podsystemu uwarunkowań, II – podsystemu funkcjonalno-strukturalnego i III – podsystemu strategicznego. W podsystemach: uwarunkowań i funkcjonalno-strukturalnym wyróżniono po 10 obszarów badawczych, natomiast w podsystemie strategicznym 7 scenariuszy rozwoju. W strategicznym rozwoju obszarów wiejskich Polski (do 2050 r.) autor rozważa różnorodność scenariuszy jako efekt optymalnego wykorzystania (lub niewykorzystania) sfery przyrodniczej, społeczno-demograficznej, ekonomicznej i infrastrukturalnej, w wymiarze lokalnym, regionalnym, krajowym i globalnym.
- W poznaniu mechanizmów formowania się powodzi błyskawicznych istotna jest informacja o parametrach systemu drenażu powierzchniowego. System ten składa się z elementów pochodzenia naturalnego (doliny) oraz antropogenicznego (np. drogi, rowy, bruzdy itp.). W artykule dokonano oceny numerycznych modeli terenu (NMT) dostępnych dla obszaru Polski, pod kątem ich przydatności do generowania systemu drenażu powierzchniowego, jaki funkcjonuje podczas opadów nawalnych w małych zlewniach karpackich. Opracowano metodyczne podstawy i zaproponowano procedurę, która na podstawie analizy NMT pozwala wygenerować tego rodzaju system. Zastosowanie procedury pozwoliło poznać „rzeczywiste rozmiary” systemu drenażu powierzchniowego, który przyczynia się do generowania powodzi błyskawicznych. Stosując tzw. analizę hortonowską scharakteryzowano różnice jakie występują w przypadku uwzględniania antropogenicznych elementów modyfikujących naturalny system rzeczny w zlewni.
- W pracy dokonano oceny zmienności liczby dni z maksymalną temperaturą powietrza 18,1-23,0°C w strefie polskiego wybrzeża Bałtyku, od kwietnia do września, w latach 1986-2013. Wykorzystano dobowe wartości maksymalnej temperatury powietrza z 6 stacji meteorologicznych IMGW – Świnoujście, Kołobrzeg, Koszalin, Ustka, Łeba i Hel. Użyteczność maksymalnej temperatury z przedziału 18,1-23°C do oceny warunków termoneutralnych (brak obciążeń cieplnych organizmu człowieka) zweryfikowano za pomocą wskaźnika UTCI. Określono trendy czasowe liczby dni z maksymalną temperaturą powietrza z przedziału 18,1-23,0°C – uznawaną za komfortową dla człowieka. Obliczono również procentowy udział liczby dni według pięciu przedziałów: <16,1°C, 16,1-18,0°C, 18,1-23,0°C, 23,1-25,0°C i >25°C na trzech wybranych stacjach: Świnoujście, Koszalin i Łeba. Latem (czerwiec–sierpień) dni z maksymalną temperaturą powietrza 18,1-23,0oC występowały w strefie wybrzeża najczęściej pojedynczo oraz w okresach 2-, 3-, 4-, 5- i 6-dniowych. Uzyskano istotne związki statystyczne między miesięczną liczbądni termoneutralnych a miesięczną temperaturą wody w strefie polskiego wybrzeża Bałtyku. Dni z temperaturą maksymalną z przedziału 18,1-23,0°C – dogodne do rekreacji, występowały w kwietniu sporadycznie, w maju rzadko, w czerwcu przeciętnie co trzeci dzień, a w lipcu i sierpniu w ponad 50% dni w miesiącu. Dane na temat dni termoneutralnych dla organizmu człowieka stanowią istotną informację o warunkach rekreacji na polskim wybrzeżu Bałtyku.
- W pracy dokonano oceny zróżnicowania przestrzennego warunków biometeorologicznych w Toruniu i w jego strefie podmiejskiej w 2012 r. Wykorzystano dane meteorologiczne z 10 stacji automatycznych zlokalizowanych w różnych typach pokrycia i użytkowania terenu. Do analizy użyto danych o rozdzielczości godzinnej następujących elementów meteorologicznych: temperatury powietrza (°C), promieniowania całkowitego (W·m–2), wilgotności względnej powietrza (%) i prędkości wiatru (m·s–1). Na ich podstawie obliczono następujące wskaźniki biometeorologiczne: uniwersalny wskaźnik obciążeń cieplnych (UTCI), temperaturę odczuwaną fizjologicznie (PST), przewidywaną termoizolacyjność odzieży (Iclp) oraz wskaźnik stresu termofizjologicznego (PhS). Największe różnice warunków biometeorologicznych stwierdzono między centrum Torunia (punkt LO1 położony na terenie średniowiecznej starówki) i terenem podmiejskim (punkt KON na obszarze użytkowanym rolniczo w Koniczynce). W przebiegu rocznym największe różnice między tymi dwoma stanowiskami (LO1-KON) występowały dla: UTCI w styczniu (13,6°C), PST w styczniu (4,7°C), Iclp (dla człowieka przy umiarkowanym wysiłku fizycznym) w styczniu i lutym (–0,4 clo) oraz PhS w styczniu (–1,3). Informacje o warunkach biometeorologicznych Torunia i jego strefy podmiejskiej są ważne dla jego mieszkańców oraz turystów.
- W pracy omówiono wielkość zachmurzenia w relacji z typami cyrkulacji atmosfery dla wybranych stacji meteorologicznych na Spitsbergenie. Materiał badawczy stanowiły średnie dobowe wartości zachmurzenia z trzech stacji meteorologicznych: Ny-Ålesund, Svalbard Lufthavn i Hornsund. Analiza objęła 31-letni okres obserwacji (1983-2013). Obliczono średnie, maksymalne oraz minimalne wielkości zachmurzenia w poszczególnych typach cyrkulacji. Uwzględniono również dni o charakterystycznym zachmurzeniu (bezchmurne, pogodne, pochmurne oraz z całkowitym zachmurzeniem) i zbadano prawdopodobieństwo warunkowe ich wystąpienia. Przeprowadzona analiza wykazała, że w kształtowaniu wielkości zachmurzenia na Spitsbergenie ważną rolę odgrywa nie tylko charakter układu, ale przede wszystkim kierunek adwekcji mas powietrza. Pomimo niewielkich odległości dzielących rozpatrywane stacje, badany obszar cechuje się znacznym zróżnicowaniem wielkości zachmurzenia i liczby dni charakterystycznych w ciągu roku oraz w zdefiniowanych sezonach.
- W pracy podjęto próbę oceny zasobności zbiorników wód podziemnych strefy aktywnej wymiany w subzlewniach Sanu w Bieszczadach Wysokich. W tym celu dokonano analizy wyznaczonych graficznie recesyjnych odcinków hydrogramów odpływu w trzech profilach wodowskazowych w Zatwarnicy (San), Dwerniku (San) i Stuposianach (Wołosaty) w latach 2005–2015. Dla każdego odcinka obliczono współczynnik recesji (α) informujący o tempie sczerpywania zasobów oraz maksymalny potencjał zasobności zbiorników (Wmax), a także wyznaczono wzorcowe krzywe wysychania w badanych subzlewniach. Tempo sczerpywania zbiorników wodonośnych było wyrażone wartościami α rzędu 10–2. We wszystkich zlewniach przeciętne wartości α i Wmax były wyższe w półroczu zimowym niż w letnim. Kształt krzywych recesji wskazywał, że drenowanie zbiorników odbywało się w dwóch fazach: pierwszej, szybszej, o prawdopodobnie znaczącym udziale odpływu śródpokrywowego, oraz drugiej, wolniejszej, obejmującej tylko zasoby wód podziemnych. Subzlewnie Sanu, których obszar zbudowany jest w przewadze z warstw krośnieńskich jednostki śląskiej (Zatwarnica i Dwernik), wykazują podobne wartości Wmax (Me: 14–21 mm), natomiast w wyżej położonej zlewni Wołosatego (Stuposiany), na obszarze której nasunięcie jednostki dukielskiej może mieć duży wpływ na miąższość strefy przepuszczalnej, Wmax miało wyższe wartości (Me: 20–32 mm).
- W pracy podjęto próbę oszacowania przepływów o określonym prawdopodobieństwie wystąpienia w zlewni Potoku Służewieckiego w Warszawie za pomocą dynamicznego modelu SWMM (Storm Water Management Model) oraz konceptualnego modelu SBUH (Santa Barbara Urban Hydrograph). Przeprowadzono ocenę zgodności przepływów obliczonych za pomocą różnych modeli w czterech przekrojach obliczeniowych. Relatywnie dobrą zgodność uzyskano jedynie dla dwóch zlewni cząstkowych, o małej powierzchni. Przedstawiono również wyniki weryfikacji wyżej wymienionych modeli w małej zlewni miejskiej, zlokalizowanej w Baltimore (Stany Zjednoczone).
- W pracy przedstawia się kontrastowość warunków biotermicznych wynikającą ze zmiany miejsca pobytu wzdłuż polskiego wybrzeża Bałtyku, w miesiącach ciepłej połowy roku (IV-IX). Kontrastowość warunków bioklimatycznych obliczono za pomocą wskaźnika BCI, poprzez który można określić wielkość stresu aklimatyzacyjnego. Najczęściej notowano kontrastowość bardzo małą (83%) pomiędzy stacjami. Kontrastowość mała występowała przeciętnie z częstością 14,4%, umiarkowana – 2,4%, a duża pojawiała się sporadycznie. Wykazano, że w przypadku podróży ze Świnoujścia do Ustki, Gdańska czy Helu, jak również z Gdańska na Hel należy liczyć się z wystąpieniem raczej warunków wychładzających organizm, a w przypadku podróży z Ustki do Gdańska bądź na Hel – warunków ocieplających. W ciągu doby największe kontrasty bioklimatyczne pomiędzy wymienionymi parami stacji najwyraźniej zaznaczały się o godzinie 12.00 i 15.00.
- W pracy przedstawiono charakterystykę współczesnych osuwisk kriogenicznych rozwijających się na obszarze wyspy Olchon na jeziorze Bajkał (wschodnia Syberia). Przeanalizowano parametry morfometryczne i budowę geologiczną tych form oraz czynniki ich rozwoju z uwzględnieniem obserwowanych na tym obszarze zmian klimatu oraz spiętrzenia jeziora Bajkał.
- W pracy przedstawiono charakterystykę zagrożeń związanych z wysoką temperaturą powietrza występującą w godzinach okołopołudniowych w dniach upalnych, na podstawie analizy uniwersalnego wskaźnika obciążenia cieplnego (UTCI). Na podstawie wartości wskaźnika dla Kołobrzegu, Poznania i Krakowa z lat 2001–2018 obliczono jego średnie wartości, odchylenie standardowe, wartości minimalne i maksymalne, amplitudę, a także kwartyl dolny i górny oraz współczynnik skośności, w ujęciu wieloletnim i poszczególnych lat. Za pomocą jednoczynnikowej analizy wariancji ustalono czy wartości wskaźnika UTCI w południe w dniach upalnych różnią się istotnie w zależności od miesiąca. Ponadto określono częstość występowania obciążenia organizmu stresem ciepła o różnym nasileniu. Badania wykazały, iż w południe w dniach upalnych przeważał „umiarkowany” oraz „silny stres ciepła”, chociaż mogło pojawić się także obciążenie „bardzo silnym stresem ciepła”. Otrzymane wartości wskaźnika w większości kształtowały się powyżej średniej wieloletniej, co oznacza wysoki poziom obciążenia cieplnego organizmu. Spośród badanych stacji najbardziej obciążające warunki odnotowano w Krakowie, a ich największe zróżnicowanie wystąpiło w sierpniu. W większości przypadków wielkość obciążenia cieplnego w dniach upalnych nie różniła się istotnie w zależności od miesiąca. Analizy przebiegu wieloletniego UTCI wykazały wzrost w przypadku wartości maksymalnych wskaźnika, zwłaszcza w przypadku Krakowa, a także zmienność przestrzenną i czasową zróżnicowania warunków biotermicznych. Latami, w których dni upalne były szczególnie obciążające organizm człowieka były 2005, 2007, 2010 i 2013.
- W pracy przedstawiono typowe przypadki konstruktorskiej działalności bobrów w dolinach Małej Panwi i Liswarty oraz ich dopływów. Przeprowadzone badania wskazują, że bobry chętniej zasiedlają małe rzeki 3-4 rzędu niż rzeki główne. Najliczniejsze ślady działalności bobrów zaobserwowano na zalesionych odcinkach dolin Leńcy i Olszynki, gdzie gryzonie przekształciły 28-35% długości koryt rzecznych. Interesującym, niemal symbolicznym przypadkiem jest „naprawa” przez bobry grobli ziemnych starych stawów antropogenicznych i utworzenie w ich miejscu stawów bobrowych.
- W pracy przedstawiono wyniki analizy roślinności łęgów jesionowo-wiązowych przeprowadzonej na podstawie 249 zdjęć fitosocjologicznych wykonanych na 83 stanowiskach zlokalizowanych w dolinach polskich rzek. Zdjęcia pochodzą z prac monitoringu przyrodniczego oraz z projektu Świadczenia łęgów jesionowo-wiązowych w dolinie środkowej Wisły. Celem badań było wskazanie zależności między udziałem obcych gatunków inwazyjnych a strukturą i składem gatunkowym roślinności łęgów oraz charakterystyka preferencji siedliskowych tych gatunków. Obecność obcych gatunków inwazyjnych stwierdzono na blisko 70% badanych powierzchni. Wśród odnotowanych 15 gatunków najbardziej rozpowszechniony był niecierpek drobnokwiatowy. W zbiorowiskach z obecnością gatunków inwazyjnych obserwowano mniejsze ogólne bogactwo gatunków rodzimych, co wynika przede wszystkim ze spadku udziału gatunków higrofilnych i cienioznośnych gatunków leśnych, a także mniejszej liczby krzewów i mchów. Może to być związane ze zmianami warunków siedliskowych, które osłabiły konkurencję ze strony dotychczasowej kompozycji fitocenozy. W zbiorowiskach z gatunkami inwazyjnymi runo tworzą gatunki preferujące siedliska bardziej nasłonecznione, bardziej zasadowe i o wyższej trofii, natomiast mniej jest gatunków o większych wymaganiach co do wilgotności gleby. Szeroki zakres tolerancji ekologicznej niecierpka drobnokwiatowego względem światła i odczynu gleby, preferencja siedlisk świeżych oraz łatwość rozsiewania, sprzyjają jego ekspansji i dominacji w przekształconych zbiorowiskach. Przeprowadzona analiza pokazała, że degradacja łęgów może być ograniczana przez zapewnienie warunków siedliskowych, w których te ekosystemy naturalnie funkcjonują.
- W pracy przedstawiono wyniki badań obejmujących lata 2011-2015 prowadzonych w wybranych ekosystemach leśnych w Górach Świętokrzyskich. Badania obejmowały opad bezpośredni, podkoronowy oraz spływający po pniach drzew. Realizowano je w drzewostanie jodłowo-bukowym i bukowym w centralnej części Gór Świętokrzyskich (Święty Krzyż) oraz sosnowym i grabowo-bukowym w części południowo-zachodniej (wzgórze Malik). W wodach docierających do gleb odnotowano w analizowanym okresie wyższy ładunek jonów w porównaniu do wód ponad lasem. Największy wzrost dotyczył jonów potasu oraz jonów azotanowych. Stwierdzone różnice były istotne statystycznie w obu powierzchniach, zarówno w drzewostanach iglastych, jak i liściastych.
- W pracy przedstawiono wyniki pomiarów dochodzącego do powierzchni Ziemi promieniowania fotosyntetycznie czynnego (PAR) prowadzonych w latach 2013‑2021 na stacji w Kopytkowie zlokalizowanej w środkowym basenie Biebrzy na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego (53°35’30,8” N, 22°53’32,4” E). Wartości promieniowania PAR wyrażono w postaci gęstości strumienia fotonów fotosyntetycznie czynnych (PPFD). Analizę przeprowadzono dla wartości 5-minutowych i sum dobowych. Przedstawiono podstawowe charakterystyki PAR w cyklu rocznym i dobowym. Szczególną uwagę zwrócono na relacje pomiędzy promieniowaniem PAR w dni pogodne a jego wartością na górnej granicy atmosfery. Ze względu na ograniczoną dostępność danych pomiarowych dotyczących PAR zaproponowano proste parametryzacje tego elementu. Uwzględniono trzy rodzaje modeli: parametryzacje bazujące na wartościach całkowitego promieniowania słonecznego, parametryzacje dla bezchmurnego nieba z wysokością Słońca jako parametrem wejściowym oraz ich rozwinięcie do parametryzacji sum dobowych w dowolnych warunkach pogodowych wykorzystujące dobową amplitudę temperatury jako zmienną wejściową. <br>
- W pracy przedstawiono wyniki wieloaspektowych badań prowadzonych w łęgach jesionowo-wiązowych w dolinie środkowej Wisły. Ich celem była ocena stanu ekosystemów pozbawionych przeszło 50 lat zalewów oraz przygotowanie wytycznych do działań, koniecznych do utrzymania lub odbudowy ich różnorodności oraz prawidłowych funkcji ekologicznych i biologicznych. Szukano odpowiedzi na pytania, które elementy ekosystemów lasów łęgowych zostały najmocniej przekształcone i jakie czynniki na to wpłynęły. Prace były realizowane z wykorzystaniem metodyki monitoringu przyrodniczego, ale zostały rozszerzone o analizy, pozwalające szczegółowo scharakteryzować warunki glebowe, topoklimatyczne i wodne oraz bogactwo gatunkowe wybranych grup bezkręgowców (Hymenoptera: Apidae: Bombus i Haplotaxida: Lumbricidae). Wybrane do badań łęgi reprezentują wielofunkcyjne i bogate gatunkowo ekosystemy, wpływające łagodząco na lokalny klimat, z żyznymi i aktywnymi biologicznie glebami oraz znacznymi zasobami martwego drewna. W części zbiorowisk obserwowano jednak przekształcenia związane z osuszeniem siedliska, rozluźnieniem drzewostanu, zaburzeniami wierzchniej warstwy gleby i runa. Odnotowano znaczący udział gatunków obcych w runie (głównie niecierpka drobnokwiatowego), sporadyczne występowanie gatunków Lumbricidae związanych z terenami wilgotnymi i zalewowymi oraz skład zgrupowania Bombus z przewagą gatunków preferujących siedliska nieleśne. Działania ochronne powinny koncentrować się na zapewnieniu odpowiednich warunków wilgotnościowych oraz przywróceniu naturalnej struktury roślinności.
- W pracy przedstawiono wyniki zimowego monitoringu temperatury powierzchni gruntu w piętrze alpejskim Tatr, na stanowiskach, w których wcześniej udokumentowano istnienie lub brak wieloletniej zmarzliny. Świadczą one, że (1) konwencjonalna interpretacja wyników kartowania wieloletniej zmarzliny metodą BTS może być zawodna; (2) współczesna wieloletnia zmarzlina w piętrze alpejskim Tatr rozwija się zarówno pod cienką jak i pod grubą pokrywą śnieżną, a jej istnienie może być związane głównie z lokalną cyrkulacją zimnego powietrza nad powierzchnią terenu.
- W pracy przedstawiono zmiany powierzchni jezior położonych na trzech obszarach chronionych w ramach sieci Natura 2000 oraz w randze parku narodowego lub krajobrazowego. Analizę obejmującą okres około 50 lat prowadzono na podstawie materiałów kartograficznych: niemieckich map topograficznych – Messtischblatt w skali 1:25 000 (1930) oraz polskich map topograficznych w układzie PUWG 1965 w skali 1:25 000 (1980). Największe zmiany powierzchni stwierdzono w odniesieniu do jezior na terenie Ostoi Wielkopolskiej, najmniejsze natomiast – na obszarze Ostoi Brodnickiej. Wyniki wykazały, że nie ma większych różnic tempa zaniku jezior na badanych obszarach Natura 2000 i w parkach. Najbardziej podatne na zmniejszenie się były jeziora średnie i małe o powierzchniach między 1 a 10 ha oraz między 10,1 a 50 ha. Wynika to z mniejszej ich odporności na degradację i ograniczonych zdolności do samooczyszczania się wód.
- W pracy przedstawiono zmiany średnich rocznych poziomów wód 16 jezior w latach 1956–2015. Cechowały się one zróżnicowanymi amplitudami stanów wody, które wahały się od 26 cm (Jezioro Studzieniczne) do 132 cm (jezioro Roś). W analizowanym zbiorze odnotowano trzy sytuacje: wzrostu (pięć jezior), spadku (dwa jeziora) oraz braku wyraźnych tendencji zmian (dziewięć jezior) średnich rocznych stanów wody. Najszybszym tempem wzrostu poziomu wody charakteryzowało się jezioro Jamno (aż 6,3 cm·dek-1), a obniżenia – Jezioro Ełckie (3,6 cm·dek-1). Jeziora o różnym charakterze zmian poziomów wody, nie grupowały się w układzie regionalnym a różne kierunki zmian stanów wody, występowały nawet na jeziorach położonych w niewielkich odległościach od siebie. Uzyskane wyniki są zgodne z otrzymanymi z uprzednich badań z zakresu fluktuacji poziomu wody w jeziorach (z krótszych okresów badawczych), wskazując na kluczową rolę czynników lokalnych nad klimatycznymi.
- W pracy scharakteryzowano obciążenia cieplne człowieka w trzech najgorętszych miesiącach, które wystąpiły w Krakowie na początku XXI w., a mianowicie w lipcu 2006 r., sierpniu 2015 r. i czerwcu 2019 r. Podstawę badań stanowiły wartości wskaźnika UTCI obliczone na bazie czterech elementów meteorologicznych z trzech terminów obserwacji w ciągu doby (6, 12 i 18 UTC). Jako okres referencyjny przyjęto ostatnie trzydziestolecie 1991‑2020. W opracowaniu wykorzystano także kalendarz typów cyrkulacji i mas powietrznych nad południową Polską (Niedźwiedź, 1981, 2023). Na postawie średnich wartości charakterystyk termicznych, jak i wskaźnika UTCI, wykazano, że warunki odczuwalne w 3 niezwykle ciepłych miesiącach były podobne. Ogólnie dni ze stresem ciepła (o 12 UTC) było rekordowo dużo: od 70% w sierpniu 2015 r. do 84% w czerwcu 2019 r. Przebieg obciążeń z dnia na dzień był nieco odmienny. Potwierdziło się, zgodnie z dotychczasową wiedzą, że o nasileniu gorąca zadecydowały zarówno charakter cyrkulacji, jak i kierunek adwekcji i typ masy powietrznej. Podczas niezwykle ciepłych miesięcy w dniach z najsilniejszym stresem ciepła przeważała cyrkulacja antycyklonalna z sektora południowego (Sa i SWa), sprowadzająca gorące masy powietrza zwrotnikowego. <br>
- W pracy wykorzystano miesięczne temperatury wody z 15 jezior rozmieszczonych na Pojezierzu Pomorskim, Pojezierzu Mazurskim i Pojezierzu Wielkopolskim, za podstawowy okres 2005-2015. Na większości badanych jezior średnia miesięczna temperatura wody w najcieplejszym miesiącu – lipcu wynosi od 21,0° do 22,0°C – to wartości wyższe o około 2,0°C w porównaniu z temperaturą powietrza. Średni potencjalny sezon kąpielowy z temperaturą wody 18°C – trwa od 76 do 100 dni, a z temperaturą wody 20°C – od 50 do 70 dni. Najkorzystniejsze warunki termiczne do kąpieli na jeziorach występują na Pojezierzu Lubuskim oraz w południowo-zachodniej części Pojezierzy Pomorskiego i Mazurskiego, a mniej korzystne na Pojezierzu Kaszubskim i Pojezierzu Suwalskim.
- W prezentowanej pracy dokonano oceny wpływu wezbrań sztormowych z sezonu jesienno-zimowego 2016/2017 na zmiany ukształtowania wybrzeża środkowego pomiędzy Kołobrzegiem i Jarosławcem, należącego do Zatoki Koszalińskiej. Jest to obszar zachodniej i środkowej części Pobrzeża Koszalińskiego. Analiza obejmuje cykl kilku spiętrzeń, w tym znacznych o nazwach Angus, Barbara i Axel z przełomu roku 2016/2017. Spiętrzenia te spowodowały obniżenie plaż o 1–1,2 m wysokości i miejscami zwężenie o 10–15 m. Osad z rozmytych wydm utworzył rozległy wał brzegowy i został odłożony w płytkim podbrzeżu. Wydmy cofnęły się średnio o 2–6 m. Powstały wysokie podcięcia klifowe wydm, a po sztormach w miesiącach wiosennych – liczne osuwiska. Erozja spowodowała ubytek do 20–30 m3 osadu w wałach wydmowych. Uszkodzona została infrastruktura, w tym większość zejść i zjazdów na plaże. W wielu miejscach woda wdarła się na ląd, pozostawiając tak zwane stożki spiętrzeń sztormowych. Określone parametry zmian nadbrzeży i brzegu pozwalają twierdzić, że była to erozja wybrzeża porównywalna do ekstremalnych stuletnich spiętrzeń sztormowych. Sekwencja silnych sztormów z okresu jesienno-zimowego 2016/2017 spowodowała w wielu miejscach cofnięcie nadbrzeży do stanu z lat 80. XX w.
