Abstrakt - Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN

Przejdź do menu głównego
Przejdź do wyszukiwarki
Przejdź do treści
Przejdź do stopki

z 8 Następna

W 1975 r. obszary wiejskie województwa opolskiego zamieszkiwało ok. 559 tys. osób, tj. o 13,9% więcej niż w 2014 r. Ubytek mieszkańców jest nierównomierny. Aż 19 gmin straciło ponad 20% ludności, a w 6 z nich ubytek przekroczył 30%. W tym okresie zaledwie kilkuprocentowy wzrost liczby mieszkańców miał miejsce w 5 gminach. Według prognoz w 2050 r. na wsi będzie mieszkać ok. 385 tys. osób – aż o 19,6% osób mniej niż obecnie. Zmiany będą kontynuacją już ugruntowanych procesów depopulacji trwających od co najmniej czterech dekad. Wyróżnia to województwo opolskie w kraju i predysponuje do bycia poligonem badawczym przekształceń demograficznych oraz pozyskiwania wniosków na rzecz przeciwdziałania nieuchronnym skutkom wyludnienia. Strategia regionu Program Specjalnej Strefy Demograficznej „Opolskie dla Rodziny” nie uwzględnia problemu zanikania jednostek osadniczych, choć skala spadku liczby ludności na obszarach wiejskich proces ten implikuje. Proces zanikania wsi, zobrazowany w studium przypadku wsi Wilków, odpowiada modelowi negatywnej spirali rozwoju sformułowanemu w Austrii i popularyzowanemu przez G. Weber. Proces ten, po zadziałaniu czynnika wyzwalającego, np. braku pracy, jest sekwencją wielokrotnych negatywnych sprzężeń zwrotnych. Autor wydziela fazy tej sekwencji, wskazując czynniki (transfery finansowe z emigracji zarobkowej i interwencja środków unijnych), które w województwie opolskim spowolniły proces. W latach 2002–2014 spadek liczby mieszkańców objął 3/4 sołectw. Aż w 244 sołectwach był on większy niż 1% rocznie. W 1/3 sołectw w okresie 2008–2013 nie wybudowano żadnego mieszkania. Liczby te oddają skalę zagrożenia zaniku wsi w regionie. W artykule omówiono również perspektywy dalszych przekształceń wsi w województwie opolskim w zależności od ich typu oraz sformułowano zarysy strategii przeciwdziałania.
W analizie bilansu cieplnego człowieka największym problemem jest określenie ilości promieniowania pochłoniętego przez człowieka.Dlatego też w badaniach komfortu cieplnego stosuje się uproszczenia i jako miarę termicznego wymiaru pola promieniowania wokół człowieka stosuje się koncepcję średniej temperatury promieniowania – Mrt (Mean radiant temperature), która traktuje łącznie wszystkie strumienie promieniowania długo- i krótkofalowego, na które eksponowane jest ludzkie ciało. Na terenach zurbanizowanych do określenia wartości Mrt sugeruje się prowadzenie bezpośrednich pomiarów tego parametru. Najczęściej wykorzystuje się do tego termometr kulisty – z uwagi na prostotę jego konstrukcji, niski koszt oraz łatwość użytkowania. Celem pracy jest zweryfikowanie przydatności termometrów kulistych do pomiarów Mrt, określenie zależności ich wskazań od wartości parametrów meteorologicznych oraz ustalenie wpływ sposobu oszacowania Mrt na wartości wskaźnika UTCI (Universal Thermal Climate Index). Do wyznaczenia Mrt użyto trzech termometrów kulistych: jeden standardowy 15-centymetrowy (SGT) oraz dwa 4-centymetrowe akrylowe (AGT) własnej konstrukcji. Badania wykonano na terenach otwartych oraz w cieniu drzew. Typ zastosowanego instrumentu pomiarowego istotnie wpływa na wielkość Mrt w warunkach silnego usłonecznienia – najwyższe wartości Mrt uzyskano za pomocą SGT, a najniższe przy pomocy szarego AGT. W cieniu wszystkie typy przyrządów wskazywały zbliżone do siebie wartości. Błąd oszacowania UTCI w efekcie niepewności wyznaczonych wartości Mrt za pomocą różnych termometrów kulistych, odpowiada jednej kategorii stresu termicznego w warunkach radiacyjnych, natomiast w cieniu jest zaniedbywalny. <br>
W artykule analizuje się przemiany społeczno-demograficzne i zawodowe ludności wiejskiej województwa opolskiego w okresie 1995–2011, opierając się głównie na danych GUS pochodzących z Narodowych Spisów Powszechnych. Wskazano również skutki tych zjawisk w perspektywie lat 2035 i 2050. Wykazano, że teza o głębokim kryzysie demograficznym wsi opolskiej jest uzasadniona. Zachodzą tu głębokie zmiany w strukturze zawodowej ludności wiejskiej, a wykorzystanie zasobów pracy jest silnie zróżnicowane i złożone, zarówno w uję- ciu czasowym, jak i przestrzennym. Obszary wiejskie o charakterze rolniczym w województwie opolskim nie są w pełni wykorzystane z punktu widzenia potencjału demograficznego, a badania potwierdziły, że czynnik ludzki w rolnictwie słabnie (powstają poważne deformacje demograficzne m.in. z powodu permanentnego odpływu migracyjnego).
W artykule dokonano analizy czynników rozwoju regionalnego, które wpływają na decyzje związane z przyszłością młodych mieszkańców województwa mazowieckiego. Artykuł jest wynikiem analizy danych pozyskanych z badania potrzeb i planów młodzieży województwa mazowieckiego, ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży z obszarów wiejskich. Badanie to miało charakter ankietowy, objęło uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Pytano w nim m.in: jak młodzież postrzega swoje miejsce zamieszkania, jakie są jej przewidywania dotyczące przebiegu dalszej nauki i kariery zawodowej oraz jak ocenia swoje szanse na rynku pracy. Wyniki potwierdziły znaczenie Warszawy jako bieguna przyciągającego kapitał ludzki ze względu na jakość i ofertę edukacyjną, wielkość stołecznego rynku pracy oraz warunki życia
W artykule dokonano analizy obszarów wiejskich województwa opolskiego w kontekście określenia zasięgu wiejskich obszarów funkcjonalnych, wskazując obszary interwencji publicznej i strefy potencjału rozwojowego. Obszary funkcjonalne powinny charakteryzować się podobnymi cechami społecznymi, gospodarczymi i przestrzennymi, co pozwala na traktowanie ich jako przedmiotu interwencji polityk publicznych. Ich zasięg przestrzenny można wyznaczyć badając więzi gospodarcze, społeczne czy środowiskowe. Analizę oparto o krajowe i regionalne dokumenty strategiczne, materiały statystyczne i opracowania eksperckie oraz wyniki ankietyzacji, którą przeprowadzono w środowisku lokalnych samorządów gmin i powiatów województwa opolskiego. Czynnikiem delimitującym strefy potencjału i obszary interwencji była ocena dostępności do usług publicznych o charakterze technicznym, społecznym oraz administracyjnym. Wyniki zaprezentowano w formie opisowej i graficznej na mapach.
W artykule dokonano oceny i waloryzacji wybranych elementów krajobrazu jednej z podmiejskich wsi warmińskich – Ługwałd w gminie Dywity. W ramach badań wykonano ogólną inwentaryzację wsi, analizę rozbudowy miejscowości, analizę i waloryzację zabudowy oraz przeprowadzono badania społeczne wśród mieszkańców. W artykule opisano zagadnienie współczesnych przekształceń przestrzeni podmiejskich w Polsce oraz ładu przestrzennego i estetyzacji krajobrazu wiejskiego w odniesieniu do programu odnowy wsi.
W artykule dokonano oszacowania wpływu pozyskiwania drewna na wybrane procesy naturalne i elementy środowiska w 15 nadleśnictwach w Karpatach Wschodnich, w tym na strukturę gleby i tempo erozji oraz na reakcję hydrologiczną w skali stoku i zlewni. Główny nacisk położony został na oszacowanie gęstości i przestrzennego układu dróg leśnych i szlaków zrywkowych oraz intensywności ich wykorzystania, ponieważ z przeglądu literatury wynika (por. Affek, 2019), że zrywka jest tym elementem procesu pozyskiwania drewna, który w największym stopniu oddziałuje na glebę i reakcję hydrologiczną zlewni górskich. Do badań wykorzystano wysokorozdzielcze dane LiDAR i dane leśne. Uzyskane wyniki wskazują, że ok. 5% analizowanego obszaru ma naruszoną strukturę gleby na skutek stosowanej naziemnej zrywki, przeważająca część powierzchni analizowanych oddziałów leśnych może być zagrożona skutkami efektu brzegowego powodowanego przez drogi, a gęstość dróg leśnych, z uwzględnieniem szlaków zrywkowych, należy do najwyższych notowanych w literaturze.
W artykule dokonano przeglądu literatury omawiającej problematykę sztucznego zasilania polskich brzegów morskich. Uporządkowano i wykorzystano informacje z różnych źródeł o przebiegu prac ochronnych wykonywanych metodą sztucznego zasilania w latach 1980‑2014. Stosowana na świecie od wielu lat, w Polsce znalazła szerokie zastosowanie od końca lat 80. ubiegłego wieku. W okresie 1980‑2014 na polskich brzegach morskich i na brzegach zalewów odłożono łącznie około 32,2 mln m3 materiału osadowego. Odbudowano strefę brzegową, w tym plaże i wydmy, ważne z punktu widzenia kształtowania i wykorzystania przestrzeni nadmorskiej. Działania te powstrzymały brzeg przed erozją, która postępuje nadal, kosztem odkładanego osadu piaszczystego, co wymaga dalszej kontynuacji prac. Szczególną uwagę poświęcono pracom zasileniowym prowadzonym na Półwyspie Helskim, dla którego po intensywnych sztormach na przełomie 1988 i 1989 r. istniało realne zagrożenie przerwania w jego części nasadowej i centralnej. W okresie 1989‑1993 zrealizowano masowe sztuczne zasilanie, które powstrzymało dalszą erozję brzegów półwyspu. Średnioroczne zasilanie wynosiło 1,24 mln m3 . Zastosowanie metody sztucznego zasilania przez zwiększenie parametrów morfologicznych wydm i plaż pozwoliło na szybkie zabezpieczenie zagrożonych odcinków. Po okresie masowego zasilania od 1994 r. prowadzone jest zasilanie wyrównawcze, którego wielkość zależy od intensywności oddziaływania hydrodynamicznego w strefie brzegowej. W analizowanym okresie ponad 50% całej objętości sztucznego zasilania polskich brzegów morskich przypadła na odmorskie brzegi Półwyspu Helskiego. Zgromadzony materiał pomiarowy pozwolił na ocenę morfodynamiki brzegów półwyspu w warunkach realizacji Programu ochrony brzegów morskich przez pryzmat zmian kubatury osadów zgromadzonych na odcinkach brzegu zasilanych materiałem ze złóż podmorskich oraz jego stabilności w warunkach zachodzących zmian klimatu. Prezentowany artykuł omawia również propozycje zasad i warunków realizacji ochrony polskich brzegów morskich metodą sztucznego zasilania.
W artykule dokonano przeglądu literatury zagranicznej i polskiej dotyczącej wpływu pozyskiwania drewna na wybrane procesy naturalne i elementy środowiska na terenach górskich. Skoncentrowano się przede wszystkim na oddziaływaniu gospodarki leśnej na strukturę gleby i tempo erozji oraz na reakcji hydrologicznej w skali stoku i zlewni, w tym na natężenie i częstotliwość przepływów szczytowych oraz transport fluwialny. Z przeglądu literatury wynika, że zrywka jest tym elementem procesu pozyskiwania drewna, który w największym stopniu oddziałuje na glebę i reakcję hydrologiczną zlewni górskich, a sieć dróg leśnych może przyczyniać się do zwiększenia nawet o kilkanaście procent natężenia przepływów maksymalnych i wynikających z nich powodzi błyskawicznych.
W artykule dokonano przeglądu wyników badań dotyczących transgranicznej przestrzeni turystycznej. Niniejsza praca koncentruje się na kształtowaniu transgranicznej przestrzeni turystycznej powiązanej z akwenem Morza Bałtyckiego. Przeanalizowano dostępną literaturę przedmiotu oraz bazy danych. Przeprowadzony przegląd wykazał, że przedmiot badań, jaki stanowią transgraniczna morska i nadmorska przestrzeń turystyczna, jest rzadko opisywany w literaturze, jednakże oddzielne filary koncepcji transgranicznej przestrzeni turystycznej, takie jak np. przestrzeń turystyczna, granice, współpraca transgraniczna oraz integracja transgraniczna, są przedmiotem wielu opracowań. Dodanie do wymienionych powyżej pojęć „morza” jako miejsca realizacji tejże integracji, pozwoli sformułować koncepcję „morskiej transgranicznej przestrzeni turystycznej”.
W artykule handel zagraniczny wykorzystano jako wskaźnik spójności i powiązań wewnątrzregionalnych. Pozwoliło to na przeanalizowanie przepływów towarowych i usługowych pomiędzy krajami należącymi do makroregionu Morza Bałtyckiego pod kątem ich skali i intensywności. W kontekście hipotezy o pogłębianiu integracji gospodarczej wewnątrz struktur unijnych w obrębie makroregionu, autorzy potwierdzili, że choć w okresie objętym analizą nastąpiły zmiany ilościowe i jakościowe powiązań handlowych, to procesy te przebiegały w sposób nierównomierny. Mimo silnych relacji gospodarczych nadal utrzymują się historyczne podziały wewnętrzne.
W artykule omówiono dotychczasowe poglądy na temat mechanizmówi uwarunkowań rozwoju progów morfologicznych Gór Stołowych. Zagadnienie to stanowiło przedmiot zainteresowania badaczy od ponad stu lat. Do niedawna powszechnie przyjmowano koncepcję katastrofalnego rozpadu ścian skalnych poprzez destabilizację przykrawędziowych partii piaskowcowych płaskowyżów. W najnowszych pracach wykazano empiryczne świadectwa powolnego niszczenia na drodze dezintegracji in situ. Procesowi temu przypisuje się obecnie kluczową rolę. Osuwiska w środkowych partiach progów, wędrówka bloków, czy erozja liniowa mają znaczenie lokalne. Pomimo dużego postępu w badaniach ciągle nieznany jest kontekst czasowy procesów odpowiedzialnych za cofanie się progów Gór Stołowych.
W artykule omówiono przestrzenne zróżnicowanie zachowań wyborczych w Polsce na podstawie wyborów parlamentarnych z 2005 i 2007 r. oraz wyborów prezydenckich 2005. Opierając się na dostępnych danych dokonano analizy statystycznej wyników oraz wyjaśniono ich rozkład przestrzenny. Oprócz uwarunkowań społeczno-ekonomicznych rozważono również czynniki kulturowe i historyczne, które wciąż mają duże znaczenie w kształtowaniu przestrzeni wyborczej Polski.
W artykule omówiono rolę i znaczenie zasobów lokalnych dla rozwoju obszarów wiejskich Pomorza. Celem opracowania jest zaprezentowanie wybranych zasobów lokalnych regionu, stanowiących kulturowe dziedzictwo materialne, społeczne i przyrodnicze, ze szczególnym uwzględnieniem Kaszubszczyzny, a także możliwości ich wykorzystania w gospodarce i działalności społecznej wsi. W pierwszej części pracy ukazano zróżnicowanie przyrodniczo-krajobrazowe oraz kulturowe obszaru badawczego, zaś w drugiej specyfikę i bogactwo kulinarne regionu pomorskiego, produkty lokalne i tradycyjne. Atrakcyjność krajobrazu województwa pomorskiego jest duża, a to stanowi podstawę rozwoju osadnictwa i gospodarki turystycznej. Dobra jakość środowiska przyrodniczego i zrównoważone wykorzystanie jego zasobów jest podstawą trwałego rozwoju gospodarczego i społecznego regionu. Natężenie zabytkowej architektury wiejskiej, niespotykane nigdzie indziej w Europie, podkreśla unikalny charakter badanego obszaru i daje duże możliwości jego wykorzystania w kulturze i turystyce, wzmacniając tym samym jego potencjał. Lokalne i regionalne produkty żywnościowe cieszą się coraz większym uznaniem izainteresowaniem konsumentów, co przyczynia się do wzmocnienia poczucia tożsamości regionalnej i lokalnej, a także rozwoju i promocji województwa pomorskiego.
W artykule omówiono wpływ wybranych czynników funkcjonalnych na rozkład przestrzenny zdarzeń drogowych w dużym mieście. Analizie poddano 159 536 wypadków i kolizji, które nastąpiły w Krakowie w latach 1997-2010 według 141 jednostek urbanistycznych. Ujawniono silną korelację pomiędzy liczbą zdarzeń drogowych a liczbą ludności i osób pracujących ogółem oraz słaby związek z gęstością sieci drogowej. Najwyższa koncentracja zdarzeń drogowych obejmuje strefy charakterystyczne dla dzielnic, w których skupione są zarówno placówki handlowe, jak i duże centra usługowe. Wraz ze wzrostem odległości od centrum maleje liczba zdarzeń, ale jednocześnie większy jest udział wypadków drogowych. W ostatnich latach zmniejszył się odsetek wypadków i kolizji w ścisłym centrum oraz na terenie wielkich osiedli mieszkaniowych. Wzrost liczby zdarzeń drogowych odnotowano na peryferiach miasta.
W artykule opisano pierwszą polską wyprawę polarną na Spitsbergen na tle prac naukowych innych wypraw.
W artykule opisano próbę wydzielania sezonów hydrologicznych w rzece według procedury zaproponowanej przez autorów. Do badań wytypowano 11 przekrojów wodowskazowych zlokalizowanych na obszarze środkowej Polski. Na podstawie ciągów dobowych przepływów pochodzących z wielolecia 1951-2002, dla każdego przekroju utworzono trzy nowe,365-elementowe, szeregi czasowe: średnich wieloletnich przepływów w danym dniu (Qśrd), współczynników zmienności jednoimiennych przepływów dobowych (Cvd) oraz współczynników autokorelacji w szeregach tych przepływów uzyskanych dla przesunięcia k=1 (Rad). Opierając się na danych standaryzowanych, przeprowadzono procedurę grupowania hierarchicznego w trójwymiarowej przestrzeni zmiennych: Qśrd, Cvd, Rad. Zastosowano tu metodę Warda. Do określenia najlepszej liczby klas wybrano kryterium GWZ. W badanej grupie 11 rzek, liczba wydzielonych w ten sposób „typów dni” wynosiła od 4 do 8. Odpowiednio długie jednoimienne sekwencje typów dni utworzyły sezony hydrologiczne. Na średnim hydrogramie przepływu każdej z rzek zidentyfikowanow ten sposób od 7 do 18 sezonów hydrologicznych. Różnią się one wysokością przepływu, jego zmiennością oraz wielkością autokorelacji.
W artykule opisano rolę opadów nawalnych w przebiegu procesów stokowych i korytowych w Gorcach na przykładzie dolin potoków Jaszcze i Jamne podczas opadów w lipcu 1997 i 2008. Skutki ulew z pierwszej dekady lipca 1997 r. opisano na podstawie analizy zdjęć lotniczych, na których zarejestrowane zostały płytkie formy osuwiskowe na stokach. Natomiast w czasie badań w lipcu 2008 r. obserwowano bezpośrednio przebieg i skutki krótkotrwałych ulew, które spowodowały największe przekształcenia w korycie potoku Jamne oraz przyczyniły się do powstania na stokach kilku małych zerw zwietrzelinowych. Stwierdzono, że podczas opadów nawalnych większe zmiany zachodzą w korytach potoków niż na stokach.
W artykule oszacowano w skali lokalnej wpływ zróżnicowania struktury krajobrazu na cechy zgrupowań chrząszczy biegaczowatych (Carabidae), jako grupy systematycznej niezwykle ważnej dla funkcjonowania ekosystemów rolnych. Stanowiska badawcze zlokalizowano w dwóch odmiennych układach pól (pola wielkoobszarowe i kompleksy pól małe) w dwóch jednostkach regionalnych: Pojezierzu Litewskim i Pobrzeżu Koszalińskim. Administracyjnie analizowane obszary należą do gmin: Dubeninki w województwie warmińsko-mazurskim (miejscowości Rogajny i Łoje), Przerośl w województwo podlaskim (Rakówek) i Potęgowo (miejscowości Wieliszewo, Malczkowo, Darżyno i Darżynko) w województwie pomorskim. Dane faunistyczne pochodzą z 12 transektów (po 6 na każdą jednostkę regionalną i po 3 na każdy typ pola). Zastosowano zestaw wskaźników struktury krajobrazu przystosowanych do lokalnej skali badania. Uzyskane wyniki wskazują na związki między strukturą krajobrazu, wyrażoną liczba płatów zbiorowisk roślinnych, różnorodnością roślinności w otoczeniu i obecnością drzew w krajobrazie a różnorodnością gatunkową i liczbą gatunków biegaczowatych. Nie stwierdzono bezpośredniego wpływu typu gleb w obrębie badanego obszaru oraz w jego sąsiedztwie na różnorodność gatunkową biegaczowatych.
W artykule po raz pierwszy zaprezentowano nowo odkryte pole prawdopodobnych form po-pingo, położone na Wysoczyźnie Żarnowieckiej, w północnej Polsce. Na podstawie analizy cyfrowego modelu terenu i wstępnego kartowania geomorfologicznego wyróżniono ponad 80 bardzo dobrze wykształconych form pierścieniowych, z których część tworzy kaskadowo ułożone systemy morfologiczno-hydrograficzne. Każda z form składa się z wyraźnego wału okólnego i obniżenia centralnego, wypełnionego osadami organicznymi – gytiami jeziornymi i torfem o łącznych miąższościach rzędu 5–7 m. Wstępne obserwacje geomorfologiczne wskazują, iż geneza tych form związana była z rozwojem pagórów lodowych typu pingo, w warunkach nieciągłej wieloletniej zmarzliny i ich późniejszą degradacją. Analiza archiwalnych wierceń, przebijających czwartorzęd, dokumentuje obecność okna hydrogeologicznego, łączącego trzy czwartorzędowe poziomy wodonośne na badanym obszarze i pozwala łączyć rozwój analizowanych form z otwartymi systemami pingo. Zaprezentowane w artykule unikatowe stanowisko form po-pingo ma niezwykły potencjał badawczy do dyskusji na temat ewolucji wieloletniej zmarzliny i jej roli w morfogenezie rzeźby obszarów młodoglacjalnych.

1
2
z
8

Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji