Rola terytorialnego zakorzenienia historycznego w kształtowaniu praktyk religijnych w parafiach katolickich w Polsce = The role of territorial historical embeddedness in shaping religious practices in catholic parishes in Poland

Śleszyński, Przemysław; Sadłoń, Wojciech; Kowalski, Mariusz; Łysoń, Piotr; Żukowski, Tomasz; Prażmo, Łukasz

doi:0033-2143 (print)

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Rola terytorialnego zakorzenienia historycznego w kształtowaniu praktyk religijnych w parafiach katolickich w Polsce = The role of territorial historical embeddedness in shaping religious practices in catholic parishes in Poland Śleszyński, PrzemysławSadłoń, WojciechKowalski, MariuszŁysoń, PiotrŻukowski, TomaszPrażmo, Łukasz

Object structure

Przegląd Geograficzny T. 95 z. 4 (2023)

Śleszyński, Przemysław : Autor (kartografia) ; Sadłoń, Wojciech : Autor ; Kowalski, Mariusz : Autor ; Łysoń, Piotr : Autor ; Żukowski, Tomasz : Autor ; Prażmo, Łukasz : Autor

geografia religii ; praktyki religijne ; katolicyzm ; zakorzenienie ; regiony historyczno-kulturowe ; klasyfikacja funkcjonalna gmin

Celem pracy jest wyjaśnienie, czy i w jaki sposób czynniki historyczne mogą odgrywać rolę w kształtowaniu praktyk religijnych oraz jaka może być w tym rola współczesnej urbanizacji i modernizacji. W analizach wykorzystano unikalne dane dotyczące frekwencji na mszy świętej w latach 2016‑2018, liczone we wszystkich 10,0 tys. parafii w Polsce. Dane te analizowano w podziale na regiony uwarunkowane historycznie oraz w podziale na współczesne typy obszarów pod względem intensywności procesów urbanizacyjnych i metropolizacyjnych. Wykazano, że poziom uczestnictwa w praktykach religijnych jest historycznie zakorzeniony (osadzony) w środowisku lokalnym: najwyższy poziom charakteryzuje obszary wschodniej i południowej Polski (Galicja, Królestwo Kongresowe), a w większości z tych regionów obserwujemy spadek uczestnictwa wraz ze wzrostem stopnia urbanizacji i metropolizacji, ale jednocześnie istotne różnice pomiędzy regionami uwarunkowanymi historycznie dla obszarów o podobnym stopniu urbanizacji, także pomiędzy dużymi miastami. Na tej podstawie opracowano model przestrzennych (historyczno-geograficznych) uwarunkowań praktyk religijnych w Polsce. Analizy są pierwszym szczegółowym badaniem zróżnicowania parafii katolickich w oparciu o tak dużą i geograficznie szczegółową próbę badawczą.

Adamczuk, L., & Zdaniewicz, W. (2002). Badanie niedzielnych praktyk religijnych. W: J. Mariański, & S. Zaręba (red.), Metodologiczne problemy badań nad religijnością (s. 129‑138). Ząbki: Apostolicum.
Bieńkuńska, A., & Sobestjański, K. (red.). (2017). Terytorialne zróżnicowanie jakości życia w Polsce w 2015 r. Studia i Analizy Statystyczne, Warszawa: GUS, Urząd Statystyczny w Łodzi.
Bilska-Wodecka, E. (2009). Secularization and Sacralization. New Polarization of the Polish Religious Landscape in the Context of Globalization and European Integration. Acta Universitatis Carolinae. Geographica, 1(2), 3‑18.
Bilska-Wodecka, E., & Matykowski, R. (2015). Influence of Social and Religious Factors in Polish Sejm Elections, 2001‑2007. Bulletin of Geography. Socio-Economic Series, 30, 7‑22. https://doi.org/10.1515/bog-2015-0031
Braudel, F. (2004). Morze Śródziemne i świat śródziemnomorski w epoce Filipa II. Warszawa: Książka i Wiedza.
CBOS (2022). Polski pejzaż religijny - z dalekiego planu. Komunikat z Badań, 89. Warszawa: Centrum Badania Opini Społecznej. https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2022/K_089_22.PDF (26.09.2023)
Cooperman, A., Sahgal, N., & Schiller, A. (2017). Religious belief and national belonging in Central and Eastern Europe. National and religious identities converge in a region once dominated by atheist regimes. Washington (DC): Pew Research Center. https://www.pewresearch.org/religion/wp-content/uploads/sites/7/2017/05/CEUP-FULL-REPORT.pdf (26.09.2023)
Czapiński, J. (2015). Indywidualna jakość i styl życia. W: J. Czapiński, & T. Panek (red.), Diagnoza społeczna 2015. Warunki i jakość życia Polaków (s. 183‑313). Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego.
Durkheim, E. (1990 [1912]). Elementarne formy życia religijnego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Eberhardt, P. (2011). Political Migrations on Polish Territories (1939‑1950). Monographs, 12. Warszawa: IGiPZ PAN.
Eiseland, N., & Werner, S. (1998). Ecology: Seeing the Congregation in Context. W: N.T. Ammerman, J.W. Carroll, C.S. Dudley, & W. McKinney (red.), Studying Congregations. A New Handbook (s. 40‑77). Nashville: Abingdon Press.
Fałkowski, J., & Kurek, P. (2019). The Transformation of Supreme Values: Evidence from Poland on Salvation through Civic Engagement. Public Choice, 185, 13‑129. https://doi.org/10.1007/s11127-019-00743-y
Figlus, T. (2008). Zarys geograficzno-historycznej koncepcji rozwoju organizacji przestrzennej Kościoła rzymskokatolickiego na ziemiach polskich. W: M. Kulesza (red.), Czas i przestrzeń w naukach geograficznych. Wybrane problemy geografii historycznej (s. 281‑305). Łódź: Wyd. UŁ.
Firlit, E. (2000). Struktury parafialne w Polsce i ich działalność, W: W. Zdaniewicz, T. Zembrzuski (red.), Kościół i religijność Polaków 1945‑1999 (s. 107‑122). Studia Socjologiczno-Religijne, 19.
Grabowska, M., Siellawa-Kolbowska, K.E., & Szawiel, T. (1996). Political Parties in Poland: Leading Bodies, Voter Alignment, Social Base (Brief Presentation). Warszawa: Friedrich Ebert Foundation in Poland.
Gryz, R. (2007). Pozwolić czy nie? Władze PRL wobec budownictwa katolickich obiektów sakralnych w latach 1971‑1980. Kielce: Wyd. Akademii Świętokrzyskiej.
Gudaszewski, G. (2014). Dominicantes i communicantes - religijne praktyki niedzielne. W: P. Ciecieląg i inni (red.), Kościół katolicki w Polsce 1991‑2011. Rocznik statystyczny (s. 183‑207). Warszawa: GUS, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego.
Hackett, C., Grim, B., Stonawski, M., Skirbekk, V., Potančoková, M., & Abel, G. (2012). The Global Religious Landscape. Waszyngton: Pew Research Center.
Haerpfer, C., Inglehart, R., Moreno, A., Welzel, C., Kizilova, K., Diez-Medrano, J., Lagos, M., Norris, P., Ponarin, E., & Puranen, B. (red.) (2022). World Values Survey Wave 7. Madryd, Wiedeń: JD Systems Institute & WVSA Secretariat. https://doi.org/10.14281/18241.20
Herbert, D., & Fras, M. (2009). European Enlargement, Secularisation and Religious Re-publicisation in Central and Eastern Europe. Religion, State and Society, 37(1‑2), 81‑97. https://doi.org/10.1080/09637490802693668
Hryniewicz, J. (1993). Regionalizacja Polski w świetle uwarunkowań społecznych i politycznych. W: G. Gorzelak, & B. Jałowiecki (red.), Czy Polska będzie państwem regionalnym (s. 21‑46). Warszawa: Europejski Instytut Rozwoju Regionalnego i Lokalnego UW.
Ingham, M., & Newell, J. (1997). Religion and Voting Behaviour in Poland. ESRI Working Papers in Contemporary History & Politics, 14. Salford: The University of Salford.
Jakubowski, W., & Solarczyk, M. (2011). Organizacja Kościoła Rzymskokatolickiego na ziemiach polskich od X do XXI wieku. Warszawa-Olsztyn: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego i Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Kowalski, M. (2000). Geografia wyborcza Polski. Przestrzenne zróżnicowanie zachowań wyborczych w latach 1989‑1998. Geopolitical Studies, 7. Warszawa: IGiPZ PAN.
Kowalski, M. (2019). Spatial Differences in Voting Behaviour among the Inhabitants of Rural Areas in Eastern Europe. W: J. Bański (red.), Three Decades of Transformation in the East-Central European Countryside (s. 143‑163). Cham: Springer.
Le Bras, G. (1947). Géographie électorale et géographie religieuse. W: Etudes de Sociologie électorale. Cahiers de la Fondation Nationale des Sciences Politique (s. 44‑66). Paryż: A. Colin.
Le Bras, G. (1955‑1956). Etudes de Sociologie Religieuse. Vols 1. Paryż: Presses Universitaires de France.
Łysoń, P. (2014). Terytorialne zróżnicowanie wybranych wskaźników religijności. W: P. Ciecieląg, P. Łysoń, W. Sadłoń, & W. Zdaniewicz (red.), Kościół katolicki w Polsce 1991‑2011. Rocznik statystyczny (s. 291‑296). Warszawa: GUS, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego.
Łysoń, P., Radkowski, S., & Kraśniewska, W. (2018). Postrzeganie dziedzictwa narodowego i kultywowanie tradycji w regionach uwarunkowanych historycznie. Wiadomości Statystyczne, 63(11), 56‑83.
Mariański, J. (1981). Dynamics of Changes in Rural Religiosity under Industrialization: The Case of Poland. Social Compass, 28(1), 63‑78. https://doi.org/10.1177/003776868102800104
Martin, D. (2005). On Secularization: Towards a Revised General Theory. Aldershot: Ashgate.
Müller, O. (2009). Religiosity in Central and Eastern Europe: Results from the PCE 2000 Survey in Comparison. W: G. Pickel, & O. Müller (red.), Church and Religion in Contemporary Europe: Results from Empirical and Comparative Research (s. 65‑87). Wiesbaden: VS Verlag für Sozialwissenschaften.
O'Mahony, E. (2014). Problems with Drawing Lines: Theo-geographies of the Catholic Parish in Ireland. Journal of the Irish Society for the Academic Study of Religions, 1(1), 48‑65.
Pickel, G. (2011). Contextual Secularization: Theoretical Thoughts and Empirical Implications. Religion and Society in Central and Eastern Europe, 4(1), 3‑20.
Piwowarski, W. (1986). Teoretyczne i metodologiczne założenia badań nad religijnością. W: W. Piwowarski, & W. Zdaniewicz (red.), Z badań nad religijnością polską (s. 57‑82). Studia i Materiały, Zakład Socjologii Religii, Warszawa-Poznań: Pallottinum.
Pollack, D., (2001). Modifications in the Religious Field of Central and Eastern Europe. European Societies, 3, 135‑165. https://doi.org/10.1080/14616690120054302
Pomian-Srzednicki, M. (1982). Religious Change in Contemporary Poland: Secularization and Politics. Londyn-Boston: Routledge & Kegan Paul.
Roudometof, V. (2014). Forms of Religious Glocalization: Orthodox Christianity in the Longue Durée. Religions, 5(4), 1017‑1036. https://doi.org/10.3390/rel5041017
Sadłoń, W. (2014). Religijny kapitał społeczny. Kapitał społeczny a Kościół katolicki w społecznościach lokalnych w Polsce. Saarbrücken: Wydawnictwo Bezkresy Wiedzy.
Sadlon, W. (2021). Polish Catholicism between Tradition and Migration: Agency, Reflexivity and Transcendence. Londyn: Routledge.
Smith, Ch. (2017). Religion: What It Is, How It Works, and Why It Matters. Princeton: Princeton University Press.
Sobczyński, M. (1993). Trwałość dawnych granic państwowych w krajobrazie kulturowym Polski. Zeszyty IGiPZ PAN, 14, Warszawa: IGiPZ PAN.
Stark, R., & Glock, Ch. (1965). Religion and Society in Tension. Chicago: Rand McNally.
Stolz, J., & Chaves, M. (2018). Does Disestablishment Lead to Religious Vitality? The Case of Switzerland. The British Journal of Sociology, 69(2), 412‑435. https://doi.org/10.1177%2F0037768620917320
Śleszyński, P. (2018). Mapa religijności katolickiej w Polsce. Kilka uwag na marginesie dorocznego raportu Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego. Czasopismo Geograficzne, 89(1‑2), 138‑144.
Śleszyński, P., & Komornicki, T. (2016). Klasyfikacja funkcjonalna gmin Polski na potrzeby monitoringu planowania przestrzennego. Przegląd Geograficzny, 88(4), 469‑488. http://doi.org/10.7163/PrzG.2016.4.3
Węcławowicz, G. (2018). Geografia społeczna Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
Wiśniewski, R., Szejgiec-Kolenda, B., & Śleszyński, P. (2016). Population Changes and Population Ageing in Poland between 1960 and 2011. Geographia Polonica, 89(2), 259‑265. https://doi.org/10.7163/GPol.0056
Woolcock, M. (1998). Social Capital and Economic Development: Toward a Theoretical Synthesis and Policy Framework. Theory and Society, 27(2), 151‑208. https://doi.org/10.1023/A:1006884930135
Zarycki, T. (1997). Nowa przestrzeń społeczno-polityczna Polski. Studia Regionalne i Lokalne, 23(56), Warszawa: Europejski Instytut Rozwoju Regionalnego i Lokalnego UW.
Zarycki, T. (2004). Kapitał społeczny a trzy polskie drogi do nowoczesności. Kultura i Społeczeństwo, 48(2), 45‑65.
Zdaniewicz, W., Adamczuk, L., & Chmielewski, M. (2000). Dominicantes i communicantes 1980‑1991. Statystyka niedzielnych praktyk religijnych według diecezji z 1972 r. W: W. Zdaniewicz, & T. Zembrzuski (red.), Kościół i religijność Polaków 1945‑1999 (s. 479‑518). Warszawa: Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego.
Zdaniewicz, W., Adamczuk, L., & Gudaszewski, G. (2000). Dominicantes i communicantes 1992‑1999. Statystyka niedzielnych praktyk religijnych według diecezji z 1992 r. W: W. Zdaniewicz, & T. Zembrzuski (red.), Kościół i religijność Polaków 1945‑1999 (s. 519‑547). Warszawa: Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego.