Mapowanie i ocena usług ekosystemów miejskich w skali ogólnopolskiej = Mapping and assessment of urban ecosystem services on a nationwide scale

Affek, Andrzej; Kowalska, Anna; Regulska, Edyta; Solon, Jerzy (1954– ); Degórska, Bożena (1956– ); Wolski, Jacek (1971– ); Degórski, Marek

doi:0033-2143 (print)

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Mapowanie i ocena usług ekosystemów miejskich w skali ogólnopolskiej = Mapping and assessment of urban ecosystem services on a nationwide scale Affek, AndrzejKowalska, AnnaRegulska, EdytaSolon, Jerzy (1954– )Degórska, Bożena (1956– )Wolski, Jacek (1971– )Degórski, Marek

Object structure

Mapowanie i ocena usług ekosystemów miejskich w skali ogólnopolskiej = Mapping and assessment of urban ecosystem services on a nationwide scale

Przegląd Geograficzny T. 95 z. 2 (2023)

Affek, Andrzej : Autor ; Kowalska, Anna : Autor ; Regulska, Edyta : Autor ; Solon, Jerzy (1954– ) : Autor ; Degórska, Bożena (1956– ) : Autor ; Wolski, Jacek (1971– ) : Autor ; Degórski, Marek : Autor

usługi ekosystemowe ; ekosystemy miejskie ; miejskie obszary funkcjonalne ; ocena i mapowanie ; wskaźniki ; Polska

Koncepcja usług ekosystemowych może przyczynić się do poprawy jakości życia w miastach, jednak niezbędne jest wypracowanie standardowych procedur jej operacjonalizacji, aby było możliwie jej wykorzystanie w praktyce. Celem pracy jest zaprezentowanie rozwiązań metodycznych do oceny i mapowania usług ekosystemów miejskich w skali ogólnopolskiej, w tym metod konstrukcji i charakteryzowania wskaźników. Wybrane przykłady obejmują wszystkie trzy sekcje usług ekosystemowych z klasyfikacji CICES: zaopatrzeniowe, regulacyjne i kulturowe, a także trzy najczęściej oceniane aspekty usług: potencjał, wykorzystanie i niezaspokojone zapotrzebowanie. Podstawową jednostką mapowania był miejski obszar funkcjonalny o statusie obszaru metropolitalnego. Przykładowe wskaźniki obliczono dla wszystkich 20 takich obszarów w Polsce: w całości i w podziale na rdzeń oraz otoczenie. Wyniki pokazują, m.in., że najwyższy potencjał do produkcji żywności ma obszar metropolitalny Lublina, a najmniejszy – Katowic. Z kolei wykorzystanie drzew do oczyszczania powietrza jest najwyższe w Bielsko-Białej, a najniższe w Rzeszowie. Natomiast niezaspokojone zapotrzebowanie na rekreację na łonie przyrody jest siedmiokrotnie wyższe w Częstochowie niż w Olsztynie. Znaczne zróżnicowanie wartości wskaźników między poszczególnymi obszarami metropolitalnymi pokazuje, że mapowanie i ocena usług ekosystemów miejskich w skali krajowej może stanowić dużą wartość przy porównywaniu ośrodków miejskich i jakości życia ich mieszkańców, a także przy sporządzaniu strategii rozwoju obszarów miejskich, w tym koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju.

Affek, A., Degórski, M., Wolski, J., Solon, J., Kowalska, A., Roo-Zielińska, E., Grabińska, B., & Kruczkowska, B. (2020). Ecosystem service potentials and their indicators in postglacial landscapes: Assessment and mapping. Amsterdam, Oxford, Cambridge: Elsevier. https://doi.org/10.1016/C2017-0-04088-0
Alam, M., Dupras, J., & Messier, C. (2016). A framework towards a composite indicator for urban ecosystem services. Ecological Indicators, 60, 38‑44. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2015.05.035
Arslan, E.S., Nordström, P., Ijäs, A., Hietala, R., & Fagerholm, N. (2021). Perceptions of Cultural Ecosystem Services: spatial differences in urban and rural areas of Kokemäenjoki, Finla
Barthel, S., Folke, C., & Colding, J. (2010). Social-ecological memory in urban gardens: Retaining the capacity for management of ecosystem services. Global Environmental Change, 20(2), 255‑265. https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2010.01.001
Borck, R., & Schrauth, P. (2021). Population density and urban air quality. Regional Science and Urban Economics, 86, 103596. https://doi.org/10.1016/j.regsciurbeco.2020.103596
Buchmann, C. (2009). Cuban home gardens and their role in social-ecological resilience. Human Ecology, 37, 705‑721. https://doi.org/10.1007/s10745-009-9283-9
Daams, M.N., & Veneri, P. (2017). Living Near to Attractive Nature? A Well-Being Indicator for Ranking Dutch, Danish, and German Functional Urban Areas. Social Indicators Research, 133, 501‑526. https://doi.org/10.1007/s11205-016-1375-5
Degórska, B. (2017). Urbanizacja przestrzenna terenów wiejskich na obszarze metropolitalnym Warszawy. Kontekst ekologiczno-krajobrazowy. Prace Geograficzne, 262, Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN.
Degórski, M., Affek, A., Degórska, B., Kowalska, A., Regulska, E., Wolski, J., & Solon, J. (2022). Identyfikacja znaczących interakcji między usługami ekosystemowymi oraz istotnych zestawów usług na przykładzie podtypów ekosystemów miejskich Warszawy. Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN. Pobrane z: https://www.igipz.pan.pl/tl_files/igipz/ZGiK/projekty/ecoserv/Raport_5.pdf (18.01.2023).
Degórski, M., Affek, A., Degórska, B., Kowalska, A., Wolski, J., Solon, J., & Regulska, E. (2021). Opracowanie wektorowych map wielkości wybranych i istotnych usług ekosystemów zurbanizowanych w skali krajowej. Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN. Pobrane z: https://www.igipz.pan.pl/tl_files/igipz/ZGiK/projekty/ecoserv/Raport_2.pdf (18.01.2023).
Degórski, M., Wolski, J., Affek, A., Degórska, B., Kowalska, A., Regulska, E., & Solon, J. (2021). Opracowanie studium przypadku istotnych usług ekosystemów zurbanizowanych w skali regionalnej oraz lokalnej. Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN. Pobrane z: https://www.igipz.pan.pl/tl_files/igipz/ZGiK/projekty/ecoserv/Raport_3.pdf (28.07.2022).
Dell'Ovo, M., & Oppio, A. (2021). The role of the evaluation in designing ecosystem services: a literature review. W: C. Bevilacqua, F. Calabrò, L.D. Spina (red.), New Metropolitan Perspectives. Knowledge Dynamics and Innovation-driven Policies Towards. Urban and Regional Transition 2 (s. 1359‑1368). Smart Innovation, Systems and Technologies, 178. Cham: Springer.
Dijkstra, L., Poelman, H., & Veneri, P. (2019). The EU-OECD definition of a functional urban area. OECD Regional Development Working Papers, 11. Pobrano z: https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/d58cb34d-en.pdf? expires=1683540750&id=id&accname=guest&checksum=6779368C42B93F008B9FD1E26F32B100 (07.12.2022)
EEA. (2022). Percentage of total green infrastructure, urban green space, and urban tree cover in the area of EEA-38 capital cities (excluding Liechtenstein). Pobrane z: https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/daviz/percentage-of-total-green-infrastructure#tab-googlechartid_chart_11 (11.01.2023).
Elmqvist, T., Fragkias, M., Goodness, J., Güneralp, B., Marcotullio, P.J., McDonald, R.I., Parnell, S., Schewenius, M., Sendstad, M., Seto, K.C., & Wilkinson, C. (red.) (2013). Urbanization, Biodiversity and Ecosystem Services: Challenges and Opportunities. Dordrecht-Heidelberg-New York-London: Springer. https://doi.org/10.1007/978-94-007-7088-1
Geary, R.S., Wheeler, B., Lovell, R., Jepson, R., Hunter, R., & Rodgers, S. (2021). A call to action: Improving urban green spaces to reduce health inequalities exacerbated by COVID-19. Preventive Medicine, 145, 106425. https://doi.org/10.1016/j.ypmed.2021.106425
Goldenberg, R., Kalantari, Z., & Destouni, G. (2021). Comparative quantification of local climate regulation by green and blue urban areas in cities across Europe. Scientific Reports, 11, 23872. https://doi.org/10.1038/s41598-021-03140-y
Gómez-Baggethun, E., Gren, Å., Barton, D., Langemeyer, J., McPhearson, T., O'Farrell, P., Andersson, E., Hamstead, Z., & Kremer, P. (2013). Urban Ecosystem Services. W: T. Elmqvist et al. (red.), Urbanization, Biodiversity and Ecosystem Services: Challenges and Opportunities (s. 175‑252). Dordrecht-Heidelberg-New York-London: Springer.
Grahn, P., & Stigsdotter, U.A. (2003). Landscape planning and stress. Urban Forestry and Urban Greening, 2(1), 1‑18. https://doi.org/10.1078/1618-8667-00019
GUS. (2001). Instrukcja metodologiczna do Powszechnego Spisu Rolnego w 2002 r. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
Haase, D., Larondelle, N., Andersson, E., Artmann, M., Borgström, S., Breuste, J., Gomez-Baggethun, E., Gren, Å., Hamstead, Z., Hansen, R., Kabisch, N., Kremer, P., Langemeyer, J., Rall, E.L., McPhearson, T., Pauleit, S., Qureshi, S., Schwarz, N., Voigt, A., Wurster, D., & Elmqvist, T. (2014). A Quantitative Review of Urban Ecosystem Service Assessments: Concepts, Models, and Implementation. AMBIO, 43, 413‑433. https://doi.org/10.1007/s13280-014-0504-0
Jenkins, M., & Schaap, B. (2018). Forest Ecosystem Services. Background Analytical Study 1. United Nations Forum on Forests, Global Forest Goals. Pobrane z: https://www.un.org/esa/forests/wp-content/uploads/2018/05/UNFF13_BkgdStudy_ForestsEcoServices.pdf (11.09.2022).
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Zielona infrastruktura - zwiększanie kapitału naturalnego Europy. Bruksela, 6.05.2013, COM(2013)0249 final.
Konijnendijk, C.C. (2023). Evidence-based guidelines for greener, healthier, more resilient neighbourhoods: Introducing the 3‑30‑300 rule. Journal of Forestry Research, 34, 821‑830. https://doi.org/10.1007/s11676-022-01523-z
Kothencz, G., Kolcsár, R., Cabrera-Barona, P., & Szilassi, P. (2017). Urban Green Space Perception and Its Contribution to Well-being. International Journal of Environmental Research and Public Health, 14(7), 766. https://doi.org/10.3390/ijerph14070766
Kourdounouli, C., & Jönsson, A.M. (2020). Urban ecosystem conditions and ecosystem services - a comparison between large urban zones and city cores in the EU. Journal of Environmental Planning and Management, 63(5), 798‑817. https://doi.org/10.1080/09640568.2019.1613966
Kowalska, A., Affek, A., Regulska, E., Wolski, J., Kruczkowska, B., Kołaczkowska, E., Zawiska, I., & Baranowski, J. (2019). Łęgi jesionowo-wiązowe w dolinie środkowej Wisły - stan ekosystemów pozbawionych zalewów i wytyczne do działań ochronnych. Przegląd Geograficzny, 91(3), 295‑323. https://doi.org/10.7163/PrzG.2019.3.1
Kronenberg, J. (2012). Usługi ekosystemów w miastach. Zrównoważony Rozwój - Zastosowania, 3, 14‑28. Łódź: Fundacja Sendzimira.
La Rosa, D., Spyra, M., & Inostroza, L. (2016). Indicators of Cultural Ecosystem Services for urban planning: A review. Ecological Indicators, 61(1), 74‑89. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2015.04.028
Larondelle, N., Haase, D., & Kabisch, N. (2014). Mapping the diversity of regulating ecosystem services in European cities. Global Environmental Change, 26, 119‑129. https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2014.04.008
Livesley, S.J., McPherson, E.G., & Calfapietra, C. (2016). The Urban Forest and Ecosystem Services: Impacts on Urban Water, Heat, and Pollution Cycles at the Tree, Street, and City Scale. Journal of Environmental Quality, 45(1), 119‑124. https://doi.org/10.2134/jeq2015.11.0567
Lundh, J. (2017). Indicators for ecosystem services in urban green space management. Uppsala: Swedish University of Agriculture Sciences.
Maes, J., Teller, A., & Erhard, M. (red.). (2013). Mapping and Assessment of Ecosystems and their Services. An Analytical Framework for Ecosystem Assessments under Action 5 of the EU Biodiversity Strategy to 2020. Discussion paper. Luxembourg: Publications office of the European Union. https://doi.org/10.2779/12398
Maes, M.J.A. (2021). Connecting science with policy for sustainable development of urban ecosystems. Ph.D. Thesis. London: University College London. Pobrane z: https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/10138575/1/Maes_10138575_thesis_redacted.pdf (1.05.2022).
Marando, F., Heris, M.P., Zulian, G., Udías, A., Mentaschi, L., Chrysoulakis, N., Parastatidis, D., & Maes, J. (2022). Urban heat island mitigation by green infrastructure in European Functional Urban Areas. Sustainable Cities and Society, 77,103564. https://doi.org/10.1016/j.scs.2021.103564
McDonald, R., Kroeger, T., Boucher, T., Longzhu, W., & Salem, R. (2016). Planting healthy air: a global analysis of the role of urban trees in addressing particulate matter pollution and extreme heat. Arlington: The Nature Conservancy. Pobrane z: https://www.nature.org/content/dam/tnc/nature/en/documents/20160825_PHA_Report_Final.pdf (1.02.2023)
MIiR. (2015). Krajowa Polityka Miejska 2023. Warszawa: Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju.
Nielsen, T.S., & Hansen, K.B. (2007). Do green areas affect health? Results from a Danish survey on the use of green areas and health indicators. Health & Place, 13(4), 839‑850. https://doi.org/10.1016/j.healthplace.2007.02.001
Nowak, D.J., Hirabayashi, S., Doyle, M., McGovern, M., & Pasher, J. (2018). Air pollution removal by urban forests in Canada and its effect on air quality and human health. Urban Forestry and Urban Greening, 29, 40‑48. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2017.10.019
OECD. (2021). Functional urban areas by country. Pobrane z: https://www.oecd.org/regional/regional-statistics/functional-urban-areas.htm (11.01.2023).
ONZ. (2021). System of Environmental-Economic Accounting - Ecosystem Accounting (SEEA EA). White cover (pre-edited) version. Pobrane z: https://seea.un.org/sites/seea.un.org/files/documents/EA/seea_ea_white_cover_final.pdf (13.12.2022).
Považan, R., Kadlečík, J. (red.), Affek, A., Arany, I., Černecký, J., Ďuricová, V., Favilli, F., Lehejček, J., Mederly, P., & Švajda, J. (2021). Pakiet narzędzi Carpathian Ecosystem Services Toolkit (CEST). Interdyscyplinarny pakiet narzędzi do oceny usług ekosystemowych dla zarządzających i analityków. Banská Bystrica: Państwowa Służba Ochrony Przyrody Republiki Słowackiej.
Pukowiec-Kurda, K. (2022). The urban ecosystem services index as a new indicator for sustainable urban planning and human well-being in cities. Ecological Indicators, 144, 109532. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2022.109532
Roo-Zielińska, E., Solon, J., & Degórski, M. (2007). Ocena stanu i przekształceń środowiska przyrodniczego na podstawie wskaźników geobotanicznych, krajobrazowych i glebowych. Monografie, 9, Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN.
Ruggeri, K., Garcia-Garzon, E., Maguire, Á., Matz, S., & Huppert, F.A. (2020). Well-being is more than happiness and life satisfaction: a multidimensional analysis of 21 countries. Health and Quality of Life Outcomes, 18, 192. https://doi.org/10.1186/s12955-020-01423-y
Russo, A., & Cirella, G. (2021). Urban Ecosystem Services: Current knowledge, gaps, and future research. Land, 10(8), 811. https://doi.org/10.3390/land10080811
Solon, J., Roo-Zielińska, E., Affek, A., Kowalska, A., Kruczkowska, B., Wolski, J., Degórski, M., Grabińska, B., Kołaczkowska, E., Regulska, E., & Zawiska, I. (2017). Świadczenia ekosystemowe w krajobrazie młodoglacjalnym. Ocena potencjału i wykorzystania. Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Wydawnictwo Akademickie SEDNO.
Sroka, W. (2017). Potencjał produkcyjny rolnictwa w miastach i obszarach podmiejskich. Stowarzyszenie Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, Roczniki Naukowe, 18(2), 249‑255.
Szkop, Z. (2020). Wartość ekonomiczna usług ekosystemowych świadczonych przez drzewa miejskie. Problem optymalnego zarządzania zielenią miejską. Doktoraty Wydziału Nauk Ekonomicznych (Archiwum). Pobrane z: https://depotuw.ceon.pl/handle/item/3631 (8.05.2023).
TEEB. (2010). The economics of ecosystems and biodiversity. Ecological and Economic Foundation. London and Washington: Earthscan.
Turner-Skoff, J.B., & Cavender, N. (2019). The benefits of trees for livable and sustainable communities. Plants People Planet, 1(4), 323‑335. https://doi.org/10.1002/ppp3.39
Weinbrenner, H., Breithut, J., Hebermehl, W., Kaufmann, A., Klinger, T., Palm, T., & Wirth, K. (2021). "The Forest Has Become Our New Living Room" - The Critical Importance of Urban Forests During the COVID-19 Pandemic. Frontiers in Forests and Global Change, 4, 672909. https://doi.org/10.3389/ffgc.2021.672909
WHO. (2017). Urban green spaces: A brief for action. World Health Organization, Regional Office for Europe. Pobrane z: https://apps.who.int/iris/handle/10665/344116 (17.01.2022).
Zajączkowski, D. (2021). Powiązania między odbiorem wód opadowych a funkcją estetyczną zieleni miejskiej w świetle koncepcji świadczeń ekosystemowych na przykładzie Poznania. Poznań: Uniwersytet Adama Mickiewicza. Pobrane z: https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/26316/1/D.Zaj%C4%85czkowski_rozprawa_doktorska.pdf (8.10.2022).
Zatoński, J. (2014). Ecosystem services of abandoned land in a city. An example from Poznań. Economics and Environment, 51(4), 198‑204.
Zgliński, W. (2002). Historyczne i współczesne uwarunkowania rozwoju strefy żywicielskiej Warszawy. W: G. Węcławowicz (red.), Warszawa jako przedmiot badań w geografii społeczno-ekonomicznej (s. 161‑180), Prace Geograficzne, 184, Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN.
Ziętara, W. (2017). Polskie gospodarstwa rolnicze na tle tendencji w Unii Europejskiej. W: Działania dostosowawcze gospodarstw rolniczych w województwie kujawsko-pomorskim na tle Polski i Unii Europejskiej. Materiały konferencyjne, Przysiek 12 grudnia 2017 (s. 2‑13). Pobrane z: https://www.kpodr.pl/wp-content/uploads/2017/12/materialy_konferencyjne.pdf (8.05.2023).
Zwierzchowska, I., Hof, A., Iojă, I., Mueller, C., Poniży, L., Breuste, J., & Mizgajski, A. (2018). Multi-scale assessment of cultural ecosystem services of parks in Central European cities. Urban Forestry & Urban Greening, 30, 84‑97. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2017.12.017
Zwierzchowska, I., & Mizgajski, A. (2019). Potencjał zielonej infrastruktury w dużych polskich miastach do świadczenia usług ekosystemowych. Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna, 47, 21‑37. https://doi.org/10.14746/rrpr.2019.47.03