Zróżnicowanie przestrzenne wybranych składników biogennych w śródpolnych oczkach w Polsce Północnej = Spatial differentiation characterising selected biogenic components in mid-field kettle ponds of northern Poland

Major, Maciej; Pietruszyński, Łukasz; Cieśliński, Roman

doi:0033-2143 (print)

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Zróżnicowanie przestrzenne wybranych składników biogennych w śródpolnych oczkach w Polsce Północnej = Spatial differentiation characterising selected biogenic components in mid-field kettle ponds of northern Poland Major, MaciejPietruszyński, ŁukaszCieśliński, Roman

Object structure

Przegląd Geograficzny T. 93 z. 1 (2021)

Major, Maciej : Autor ; Pietruszyński, Łukasz : Autor ; Cieśliński, Roman : Autor

Polska Północna ; biogeny ; oczka ; skład chemiczny

Zagłębienia bezodpływowe są ważnym i stałym elementem krajobrazu młodoglacjalnego. Zajmują znaczny odsetek powierzchni. Niekiedy tego typu zagłębienia są wypełnione wodą i wtedy tworzą zbiorniki – oczka. Każde zagłębienie ma własną powierzchniową zlewnię bezodpływową. Ze względu na ograniczony obieg materii w tego typu zagłębieniach często dochodzi do nadmiernej akumulacji składników biogennych. Dlatego podstawowym celem prowadzonych badań było rozpoznanie źródeł pochodzenia biogenów takich jak azotany, jony amonowe i fosforany oraz określenie ich zakresu zmienności w małych śródpolnych oczkach zlokalizowanych w zlewniach dwóch rzek Polski Północnej – Parsęty i Borucinki.

Bachmann, R.W., Bigham, D.L., Hoyer, M.V., & Canfield, D.E. (2012). Factors determining the distributions of total phosphorus, total nitrogen, and chlorophyll a in Florida lakes. Lake and Reservoir Management, 28(1), 10‑26. https://doi.org/10.1080/07438141.2011.646458
Banaszuk, P., Krasowska, M., & Kamocki, A. (2009). Źródła azotu i fosforu oraz drogi ich migracji podczas wezbrania roztopowego w małej zlewni rolniczej. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie, 9(4), 5‑26.
Bogdanowicz, R. (2005). Temporal changes in nutrient transport of the Vistula River. Peribalticum, 9, 90‑100.
Cieśliński, R., Major, M., & Pietruszyński, Ł. (2020). Chemical composition of kettle holes as an indicator of salinity of small water bodies in northern Poland (the Parsęta catchment, the Borucinka drainage basin). Geochemical Journal, 54(2), 43‑56. https://doi.org/10.2343/geochemj.2.0581
Dojlido, J R. (1995). Chemia wód powierzchniowych. Białystok: Wyd. Ekonomia i Środowisko.
Durkowski, T., & Wesołowski, P. (2008). Kształtowanie się odpływu wody i zanieczyszczeń z małych zlewni rolniczych. Zesz. Probl. Postęp. Nauk Rol., 528, 41‑47.
Ferrant, S., Oehler, F., Durand, P., Ruiz, D., Salmon-Monviola, J., Justes, E., Dugast, P., Probst, A., Probst, J.L., & Sanchez-Perez, J.M. (2011). Understanding nitrogen transfer dynamics in a small agricultural catchment: Comparison of a distributed (TNT2) and a semi distributed (SWAT) modeling approaches. Journal of Hydrology, 406(1‑2), 1‑15. https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2011.05.026
Fiedler, M. (2011). Gospodarka wodna mikrozlewni rolniczych z występującymi oczkami wodnymi na Pojezierzu Gnieźnieńskim. Rozprawy naukowe, 425. Poznań: Uniwersytet Przyrodniczy.
Fiedler, M., Szafrański, Cz., & Bykowski., J. (2001). Wpływ retencjonowania wody w śródpolnych oczkach wodnych i rowach na jej jakość. Zesz. Nauk. Wyd. Bud. i Inż. Środ. Politechniki Koszalińskiej, 20, 725‑734.
Golus, W., & Bajkiewicz-Grabowska, E. (2017). Water circulation in the moraine ponds of northern Poland. Hydrobiologia, 793, 55‑65. https://doi: 10.1007/s10750‑016‑2830‑7
Górecki, K. (2007). Zmiany stężenia i ładunku składników biogennych w wodzie rzeki Warty między przekrojami Oborniki i Skwierzyna. Acta Sci. Pol., Formatio Circumiectus, 6(3), 29‑42.
Havens, K.E., Hauxwell, J., Tyler, A.C., Thomas, S., McGlathery, K.J., Cebrian, J., Valiela, I., Steinman, A.D., & Hwang, S.J. (2001). Complex interactions between autotrophs in shallow marine and freshwater ecosystems: implications for community responses to nutrient stress. Environmental Pollution, 113(1), 95‑107. https://doi.org/10.1016/S0269‑7491 (00)00154‑8
Helliwell, R.C., Ferrier, R.C., & Kernan, M.R. (2001). Interaction of nitrogen deposition and land use on soil and water quality in Scotland: issues of spatial variability and scale. The Science of the Total Environment, 265(1‑3), 51‑63. https://doi.org/10.1016/S0048‑9697 (00)00649‑5
Henriksen, A., & Brakke, D.F. (1988). Increasing contributions of nitrogen to the acidity of surface waters in Norway. Water, Air, and Soil Pollution, 42, 183‑201. https://doi.org/10.1007/BF00282401
Karczewski, A. (1988). Układ przestrzenny morenowych poziomów wysoczyznowych północnego skłonu Pomorza jako rezultat zróżnicowanej deglacjacji. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią. Seria A. Geografia Fizyczna, 38, 19‑28.
Koc, J., Koc-Jurczyk, J., & Solarski, K. (2009). Wielkość i dynamika odpływu azotu z wodami z obszarów rolniczych. Zeszyty Naukowe PTG O/Rzeszów, 11, 121‑128.
Koc, J., Kobus, S., & Glińska-Lewczuk, K. (2010). The significance of oxbow lakes for the ecosystem of afforested river valleys. Journal of Water and Land Development, 13a(1), 115‑131. https://doi: 10.2478/v10025‑010‑0023‑8
Kostrzewski, A., & Zwoliński, Z. (1990). Denudacja chemiczna i mechaniczna w zlewni górnej Parsęty w roku hydrologicznym 1986. Dokumentacja Geograficzna, 1, 13‑30.
Kyllmar, K., Carlsson, C., Gustafson, A., Ulén, B., & Johnsson, H. (2006). Nutrient discharge from small agricultural catchments in Sweden. Characterisation and trends. Agriculture Ecosystems and Environment, 115(1), 15‑26. https://doi.org/10.1016/j.agee.2005.12.004
Lepistö, A., Kenttämies, K., & Rekolainen, S. (2001). Modeling combined effects of forestry, agriculture and deposition on nitrogen export in a northern river basin in Finland. AMBIO: A Journal of the Human Environment, 30(6), 338‑348. https://doi.org/10.1579/0044‑7447‑30.6.338
Lepistö, A., Granlund, K., Kortelainen, P., & Räike, A. (2006). Nitrogen in river basins: sources, retention in the surface waters and peatlands, and fluxes to estuaries in Finland. The Science of the Total Environment, 365(1‑3), 238‑259. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2006.02.053
Lischeid, G., & Kalettka, T. (2012). Grasping the heterogeneity of kettle hole water quality in Northeast Germany. Hydrobiologia, 689(1), 63‑77. https://doi.org/10.1007/s10750‑011‑0764‑7
Loÿe-Pilot, M.D., Martin, J.M., & Morelli, J. (1990). Atmospheric input of inorganic nitrogen to the Western Mediterranean. Biogeochemistry, 9(2), 117‑134. https://doi.org/10.1007/BF00692168
Major, M. (2007). Stan geoekosystemów Polski w roku 2006. Raport Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego. Państwowy Monitoring Środowiska. Pobrane z: http://zmsp.gios.gov.pl/wp-content/uploads/2013/11/raport_2006.pdf (01.02.2020).
Major, M. (2008). Stan geoekosystemów Polski w roku 2007. Raport Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego. Państwowy Monitoring Środowiska. Pobrane z: http://www.gios.gov.pl/zmsp/stan2007/ZMSP2007.pdf (01.02.2020).
Major, M. (2009). Charakter i funkcjonowanie zagłębień bezodpływowych w krajobrazie strefy młodoglacjalnej (Pomorze Zachodnie, górna Parsęta). Poznań: Wydawnictwo PTPN.
Major, M. (2010). Możliwości zastosowania teorii funkcjonowania geoekosystemu do badań obszarów bezodpływowych. Przegląd Geograficzny, 82(1), 103‑113.
Major, M. (2012). Funkcjonowanie zagłębień bezodpływowych w zróżnicowanych warunkach morfolitologicznych (dorzecze Parsęty, Pomorze Zachodnie). Studia i Prace z Geografii i Geologii, 27, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe.
Major, M., (2012). Charakterystyka zasilania roztopowego w dorzeczu Warty na obszarze Niziny Wielkopolskiej jako głównej składowej fal wezbraniowych. Przegląd Geograficzny, 84(1), 105‑121.
Mazurek, M. (2010). Hydrogeomorfologia obszarów źródliskowych (dorzecze Parsęty, Polska NW). Seria Geografia, 92, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.Michalska, G. (2003). Uwarunkowania chemizmu wód powierzchniowych w zlewni źródliskowej (zlewnia Chwalimskiego Potoku, górna Parsęta). W: A. Kostrzewski, J. Szpikowski (red.), Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych 3. Obieg wody, uwarunkowania i skutki w środowisku przyrodniczym (s. 189‑205). Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe
Michalska, G. (2003). Uwarunkowania chemizmu wód powierzchniowych w zlewni źródliskowej (zlewnia Chwalimskiego Potoku, górna Parsęta). W: A. Kostrzewski, J. Szpikowski (red.), Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych 3. Obieg wody, uwarunkowania i skutki w środowisku przyrodniczym (s. 189‑205). Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe
Micun, K. (2014). Rola zagłębień bezodpływowych jako lokalnych zbiorników sedymentacyjnych w krajobrazie młodoglacjalnym Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Inżynieria Ekologiczna, 40, 196‑207. https://doi.10.12912/2081139X.82
Pietruszyński, Ł., & Cieśliński, R. (2018). The effects of different land use and hydrological types on water chemistry of young glacial ponds. Journal of Hydrology, 564, 605‑618. https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2018.07.049
Pietruszyński, Ł., Cieśliński, R., Woźniak, E., & Jokiel, J. (2015). Transport substancji biogenicznych w zlewni młodoglacjalnej na tle sezonowych zmian struktury hydrograficznej (na przykładzie zlewni Borucinki). Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie, 15(3), 75‑88.
Piotrowska, I. (1998). Struktura użytkowania ziemi w dorzeczu Parsęty. W: A. Kostrzewski (red.), Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni rzecznych. Środowisko przyrodnicze dorzecza Parsęty, stan badań, zagospodarowanie, ochrona, 1 (s. 124‑130). Koszalin, Poznań: Politechnika Koszalińska, IBCZ UAM.
Podział hydrograficzny Polski. (1983). IMGW Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych, 2008. (Dz. U. nr 143, poz. 896).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych, 2008. (Dz. U. nr 162, poz. 1008).
Ruiz, M., & Velasco, J. (2010). Nutrient Bioaccumulation in Phragmites australis: Management Tool for Reduction of Pollution in the Mar Menor. Water Air and Soil Pollution, 205(1‑4), 173‑185. https://doi.org/10.1007/s11270‑009‑0064‑2
Said-Pullicino, D., Kaiser, K., Guggenberger, G., & Gigliotti, G. (2007). Changes in the chemical composition of water-extractable organic matter during composting: Distribution between stable and labile organic matter pools. Chemosphere, 66(11), 2166‑2176. https://doi.org/10.1016/j.chemosphere.2006.09.010
Siwek, H., Włodarczyk, M., Brzostowska-Żelechowska, D., & Wachowiak, M. (2009). Wpływ wybranych parametrów fizyczno-chemicznych osadu na zawartość nieorganicznych form fosforu w osadach dennych małych zbiorników polimiktycznych. Acta Agrophysica, 13(2), 497‑503.
Sojka, M., Siepak, M., Zioła, A., Frankowski, M., Murat-Błażejewska, S., & Siepak, J. (2008). Application of multivariate statistical techniques to evaluation of water quality in the Mała Wełna River (Western Poland). Environmental Monitoring and Assessment, 147(1‑3), 159‑170. https://doi.org/10.1007/s10661‑007‑0107‑3
Stachy, J. (1986). Atlas hydrologiczny Polski. Metoda opracowania i zestawienia liczbowe. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne.
Stangenberg, M. (1958). Ogólny pogląd na skład chemiczny wód rzecznych Polski. Polskie Archiwum Hydrobiologii, 17, 289‑359.
Szpikowska, G. (2011). Uwarunkowania i zmienność chemizmu wód opadowych, podziemnych i powierzchniowych w zlewni Chwalimskiego Potoku (górna Parsęta). W: A. Kostrzewski, M. Samołyk (red.), ZMŚP. Funkcjonowanie geoekosystemów w warunkach zmian użytkowania terenu i narastającej antropopresji (s. 173‑186). Biała Góra: Biblioteka Monitoringu Środowiska.
Szpikowska, G. (2016). Reakcja strefy nadrzecznej na kontrolowaną dostawę azotu - eksperyment terenowy w zlewni Chwalimskiego Potoku (Pomorze Zachodnie). W: A. Kostrzewski, J. Szpikowski, M. Domańska (red.), ZMŚP. Funkcjonowanie, tendencje rozwoju, zagrożenia i ochrona środowiska przyrodniczego Polski (s. 192‑196), Storkowo: Biblioteka Monitoringu Środowiska.
Szpikowska, G. (2019). Składniki biogenne w wodach podziemnych i powierzchniowych zlewni Chwalimskiego Potoku (górna Parsęta). W: J. Michniewicz (red.), Varia. Prace z zakresu geografii, vol. 3 (s. 125‑135). Studia i Prace z Geografii, 80, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe.
Valiela, I., Collins, G., Kremer, J., Lajtha, K., Geist, M., Seely, B., Brawley, J., & Sham, C.H. (1997). Nitrogen loading from coastal watersheds to receiving estuaries: new method and application. Ecological Applications, 7(2), 358‑380. https://doi.org/10.1890/1051‑0761 (1997)007 [0358:NLFCWT] 2.0.CO; 2
Vicente, I., Amores, V., & Cruz-Pizarro, L. (2006). Instability of shallow lakes: A matter of the complexity of factors involved in sediment and water interaction? Limnetica, 25(1‑2), 253‑270.
Vicente, I., Cruz-Pizarro, L., & Rueda, F. (2010). Sediment resuspension in two adjacent shallow coastal lakes: controlling factors and consequences on phosphate dynamics. Aquatic Sciences, 72(1), 21‑31. https://doi.org/10.1007/s00027‑009‑0107‑1
Yang, Z., Wang, L., Liang, T., & Huang, M. (2015). Nitrogen distribution and ammonia release from the overlying water and sediments of Poyang Lake, China. Environmental Earth Sciences, 74(1), 771‑778. https://doi.org/10.1007/s12665‑015‑4081‑8