Testamenty jako narzędzia władzy. Wnioski z analizy późnośredniowiecznych krakowskich testamentów

Wysmułek, Jakub

doi:0023-5881

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Testamenty jako narzędzia władzy. Wnioski z analizy późnośredniowiecznych krakowskich testamentów Wysmułek, Jakub

Object structure

Testamenty jako narzędzia władzy. Wnioski z analizy późnośredniowiecznych krakowskich testamentów

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej R. 69 Nr 1

Wysmułek, Jakub

Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk

testamenty ; władza ; kontrola ; prawo ; Kraków ; średniowiecze

W artykule przedstawiono problem funkcjonowania późnośredniowiecznych testamentów mieszczańskich jako narzędzi władzy oraz wpływu, jaki te akty wywierały na relacje społeczne i ekonomiczne w mieście. Władzę zdefiniowano jako możliwość posługiwania się zgodnie z własną wolą określonymi zasobami, wpływania na relacje z innymi osobami oraz kontrolowania ich postępowania. W pierwszej części zaprezentowano genezę testamentu średniowiecznego i jego adaptację na gruncie praktyki prawnej w późnośredniowiecznym Krakowie. W tym kontekście omówiono wpływ testamentów na stopniowe poszerzanie prawa jednostki do dysponowania swymi dobrami. W drugiej części artykułu wskazano przykłady wykorzystania testamentów do wywierania wpływu na innych i kształtowania stosunków z nimi. W podsumowaniu zaprezentowano argumenty przemawiające za uwzględnieniem konceptu władzy w badaniach nad testamentami

Bardach Juliusz, Leśnodorski Bogusław, Pietrzak Michał. 2000. Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa
Baur Paul. 1989. Testament und Bürgerschaft, Alltagsleben und Sachkultur im spätmittelalterlichen Konstanz. Sigmaringen
Berman Harold J. 1995. Prawo i rewolucja. Kształtowanie się zachodniej tradycji prawnej,Warszawa
Bobowski Bogdan. 2009. Testament w średniowiecznym prawie polskim, „Zeszyty Historyczne”, t. 10, nr 10, s. 83–90
Bobowski Bogdan. 2011. Kultura materialna mieszczan Świdnicy i rycerstwa Weichbildu świdnickiego w świetle testamentów (od I połowy XIV do końca I ćwierci XVII wieku), Zielona Góra
Bourdieu Pierre. 2008. Zmysł praktyczny, Kraków
Bukowska Krystyna. 1967. Orzecznictwo krakowskich sądów wyższych w sporach o nieruchomości miejskie (XVI–XVIII w.), Warszawa
Burszta Józef. 2005. Społeczeństwo daru i dar w społeczeństwie, [w:] Do, ut des — dar, pochówek, tradycja, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 17–24
Codex. 1803. Codex authenticus iuris tavernicalis, red. M.G. Kovachich, Buda
Dahl Robert A. 1957. The Concept of Power, „Behavioral Science”, t. 2/3, s. 201–215
Dąbkowski Przemysław. 1911. Prawo prywatne polskie, Lwów
Ehrhardt Rafael. 2001. „Familie und Memoria in der Stadt. Eine Fallstudie zu Lübeck im Spätmittelalter”, maszynopis pracy doktorskiej, Georg-August-Universität, Göttingen
Epstein Steven. 1984. Wills and Wealth in Medieval Genoa, 1150–1250, London
Geertz Clifford. 1996. Off Echoes: Some Comments on Anthropology and Law, „Political and Legal Anthropology Review”, t. 19, nr 2, s. 33–37
Goody Jack. 2006. Logika pisma a organizacja społeczeństwa, tłum. G. Godlewski, Warszawa
Groicki Bartłomiej. 1953. Porządek sądów i spraw miejskich prawa majdeburskiego w Koronie Polskiej, Warszawa
Groicki Bartłomiej. 1954. Tytuły prawa majdeburskiego, Warszawa
Grzelak-Miłoś Iwona. 2011. „Mieszczaństwo poznańskie w świetle Libri testamentorum”, maszynopis pracy doktorskiej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań
Helmholz Richard H. 2018. Deathbed Strife and the Law of Wills in Medieval and Early Modern England, [w:] Planning for Death: Wills and Death-Related Property Arrangements in Europe, 1200–1600, red. M. Korpiola, A. Lahtinen, Leiden
Jišová Kateřina. 2007. Testamenty pražských měšťanů v pozdním středověku. Religiozita, sociální rozvrstvení, majetkové a rodinné poměry novoměstských měšťanů (1421–1533), [w:] Pierwsze polsko-czeskie forum młodych mediewistów. Materiały z konferencji naukowej, Gniezno 27–29 września 2005 r., red. J. Dobosz, Poznań, s. 295–309
Kamińska Krystyna. 1974. Summa Rajmunda Partenopejczyka jako zabytek średniowiecznego prawa polskiego, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 26, nr 1, s. 147–157
Klosterberg Brigitte. 1995. Zur Ehre Gottes und zum Wohl der Familie — Kölner Testamente von Laien und Kleriken im Spätmittelalter, Köln
Kodeks. 1877. Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. 1, wyd. I. Zakrzewski, Poznań
Kodeks. 1879. Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa, t. 1, wyd. F. Piekosiński, Kraków
Kodeks. 1882a. Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa, t. 2, wyd. F. Piekosiński, Kraków
Kodeks. 1882b. Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa, t. 3, wyd. F. Piekosiński, Kraków
Koranyi Karol. 1930. Podstawy średniowiecznego prawa spadkowego, „Pamiętnik Historyczno-Prawny”, t. 9, nr 2, s. 165–520
Księgi. 1904. Księgi ławnicze krakowskie 1365–1376 i 1390–1397. Acta scabinalia Cracoviensia 1365–1376 et 1390–1397, wyd. S. Krzyżanowski, Kraków
Kubicki Rafał. 2010. Kultura materialna w testamentach elbląskich z XV–początku XVI w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LVIII, nr 2, s. 197–210
Liber. 1949. Liber Fundationis claustre Sancte Marie Virginis in Henrichow. Księga henrykowska, red. R. Grodecki, Poznań
Łaski Jan. 1506. Commune Incliti Poloniae regni privilegium constitutionum et indultuum publicitus decretorum approbatorumque, Kraków
Łosowska Anna. 2007. Kolekcja ‘Liber legum’ i jej miejsce w kulturze umysłowej późnośredniowiecznego Przemyśla, Warszawa–Przemyśl
Majorossy Judit. 1997. „Church in Town: Urban Religious Life in Late Medieval Pressburg in the Mirror of Last Wills”, maszynopis pracy doktorskiej, Central European University, Budapeszt
Marquardt Ute. 2001. Gorlitzer Testamente des 16. Jahrhunderts als Quelle sozialgeschichtlicher Untersuchungen, „Neues Lausitzisches Magazin”, t. 123, nr 4, s. 35–55
Mauss Marcel. 2000. Szkic o darze. Forma i podstawa wymiany w społecznościach archaicznych, [w:] Socjologia i antropologia, tłum. K. Pomian, Warszawa, s. 107–167
Mecherzyński Karol. 1845. O magistratach miast polskich a w szczególności miasta Krakowa, Kraków
Mikuła Maciej. 2014. Statuty prawa spadkowego w miastach polskich prawa magdeburskiego (do końca XVI wieku), „Z Dziejów Prawa”, t. 7, s. 33–63
Mikuła Maciej. 2018. Familiäre Vermögensrechte Kontra Veräußerungsfreiheit Vor Dem Hintergrund Der Ältesten Stadtbücher von Krakau und Görlitz (Aufzeichnungen aus den Jahren 1300–1343), „Krakowskie studia z historii państwa i prawa”, t. 11, s. 449–468
Mikuła Maciej. 2019. Prawo miejskie magdeburskie (Ius municipale Magdeburgense) w Polsce XIV–pocz. XVI w. Studium o ewolucji i adaptacji prawa, Kraków
Mikuła Maciej. 2020. Tradycje prawne w regulacjach testamentowych w miastach Królestwa Polskiego XIV–XVI wieku: prawo sasko-magdeburskie, prawo kanoniczne i rzymskie oraz prawodawstwo lokalne, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXVIII, nr 2, s. 131–158
Mitkowski Józef. 1948. Jan Ederer, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 6, Kraków, s. 201–202
Moslerß-Cristoph Susanne. 1998. „Die materielle kultur in den Lüneburger Testamenten 1323 bis 1500”, maszynopis pracy doktorskiej, Georg-August-Universität, Göttingen
Możejko Beata. 2010. Rozrachunek z życiem doczesnym. Gdańskie testamenty mieszczańskie z XV i początku XVI wieku, Gdańsk
Mrozowski Krzysztof. 2010. Religijność mieszczan późnośredniowiecznej Warszawy w świetle najstarszych zachowanych testamentów, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LVIII, nr 2, s. 191–196
NKiRMK. 1878. Najstarsze księgi i rachunki miasta Krakowa od r. 1300 do 1400, wyd. F. Piekosiński, J. Szujski, Kraków
Oexle Otto G. 2000. Społeczeństwo średniowiecza. Mentalność — grupy społeczne — formy życia, Toruń
Oliński Piotr. 2008. Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo), Toruń
Piotrowicz Józef. 1988. Żupy krakowskie w pierwszych wiekach rozwoju, od połowy XIII do połowy XVI wieku, [w:] Dzieje żup krakowskich, red. A. Jodłowski i in., Wieliczka, s. 120–124
Piwowarczyk Elżbieta. 2010. Legaty testamentowe ad pias causas w XV-wiecznym Krakowie,Kraków
Prawa. 1885. Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa (1507–1795), t. 1, wyd. F. Piekosiński, Kraków
Prawo. 1985. Prawo starochełmińskie 1585 (1394), red. W. Maisel, Z. Zdrójkowski, tłum. A. Bzdęga, A. Gaca, Toruń
Rosen Lawrence. 2006. Law as Culture. An Invitation, Princeton
Rossiaud Jacques. 1996. Mieszczanin i życie w mieście, [w:] Człowiek średniowiecza, red. J. Le Goff, Warszawa–Gdańsk, s. 179–227
Rymaszewski Zygmunt. 1970a. Miejskość czy wiejskość prawa niemieckiego w Polsce, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Humanistyczno-Społeczne”, t. 69, 65–87
Rymaszewski Zygmunt. 1970b. Prawo bliższości krewnych w polskim prawie ziemskim do końca XV wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków
Rymaszewski Zygmunt. 1975. Łacińskie teksty Landrechtu Zwierciadła Saskiego w Polsce: versio Vratislaviensis, versio Sandomiriensis, Łaski, Studia nad Historią Państwa i Prawa, II, 15, Wrocław
Schulz Gabriele. 1976. Testamente des späten Mittelalters aus dem Mittelrheingebiet. Eine Untersuchung in rechts- und kulturgeschichtlicher Hinsicht, Mainz
Scott John. 2006. Władza, przeł. S. Królak, Warszawa
Sheehan Michael M. 1963. The Will in Medieval England. From the Conversion of the Anglo-Saxons to the End of the Thirteen Century, Toronto
Sowina Urszula. 1991. Najstarsze sieradzkie testamenty mieszczańskie z początku XVI w. Analiza źródłoznawcza, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXXIX, nr 1, s. 3–25
Sowina Urszula. 2002. Wdowy i sieroty w świetle prawa w miastach Korony w późnym średniowieczu i wczesnej nowożytności, [w:] Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce, cz. 1: Od średniowiecza do wieku XVIII, red. M. Dąbrowska, A. Klonder, Warszawa, s. 15–27
Sowina Urszula. 2006. Testamenty mieszczan krakowskich o przekazywaniu majątku w późnym średniowieczu i we wczesnej nowożytności, [w:] Sociální svět středověkého města, red. M. Nodl, Praha, s. 173–183
Sowina Urszula. 2010. Testamenty krakowskie z przełomu średniowiecza i nowożytności wobec zasad dziedziczenia według prawa magdeburskiego, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LVIII, nr 2, s. 185–190
Starzyński Marcin. 2010. Krakowska rada miejska w średniowieczu, Kraków
Szende Katalin. 2001. Testaments and Testimonies. Orality and Literacy in Composing Last Wills in Late Medieval Hungary, [w:] Oral History of the Middle Ages. The Spoken Word in Context, red. G. Jaritz, M. Richter, Budapest
Testamenty 2010. Testamenty mieszczan warszawskich od XV do końca XVII wieku. Katalog, red. A. Bartoszewicz, A. Karpiński, K. Warda, Warszawa
Turner John C. 2005. Explaining the nature of power: A three-process theory, „European Journal of Social Psychology”, t. 35, s. 1–22
Vetulani Adam. 1962. Fragment Summy Rajmunda w rękopisie warszawskim, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 14, nr 2, s. 165–172
Vetulani Adam. 1976. Z badań nad kulturą prawniczą w Polsce piastowskiej, Wrocław
Wiszniewski Michał. 1843. Historya literatury polskiej, t. 5, Kraków
Włodarski Maciej. 1987. Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI w., Kraków
Wojciszke Bogdan. 2011. Psychologia władzy, „Nauka”, t. 2, s. 51–69
Wysmułek Jakub. 2008. Pszczyna i jej społeczeństwo w późnym średniowieczu, 1466–1517,Warszawa
Wysmułek Jakub. 2011. Family from a Perspective of Dying — Evaluating Power of Testaments, [w:] Law and Private Life in Middle Ages, red. P. Andersen, M. Münster Swendsen, H. Vogt, Copenhagen, s. 219–229
Wysmułek Jakub. 2011. Wills as Testimony of Marriage Contracts in Late Medieval Krakow, [w:] Law and Marriage in Medieval and Early Modern Times, Proceedings of the Eight Carlsberg Academy Conference on Medieval Legal History 2011, red. P. Andersen, K. Salonen, H. Moller Sigh, H. Vogt, Copenhagen, s. 181–190
Wysmułek Jakub. 2015. Testamenty mieszczan krakowskich (XIV–XV w.), Warszawa
Wysmułek Jakub. 2018. Last Wills as Tool of Power: Development of Testamentary Practice in Krakow during Late Middle Ages, [w:] Planning for Death: Wills and Death-Related Property Arrangements in Europe, 1200–1600, red. M. Korpiola, A. Lahtinen, Leiden, s. 213–238
Wysmułek Jakub. 2021. History of Wills, Testators and their Families in Late Medieval Krakow. Tools of Power, Leiden