Analizy trwałych izotopów a problem pochodzenia Słowian. Zarys metod i pytania o perspektywy badawcze

Jędrzejewska, Sylwia

doi:0023-5881

Download

Title: Analizy trwałych izotopów a problem pochodzenia Słowian. Zarys metod i pytania o perspektywy badawcze

References:

Baran Volodimir D. 2002. Vitoki rann´oseredn´ovičnih slov´âns´kih kul´tur pivdenno-shidnoi Evropi, „Arheologični doslidžennâ L´vivs´kogo universitetu”, t. 5, s. 94–114
Belevec Vadim G. 2019. Issledovaniâ na seliŝe Jaskoviči-1 v 2018 g.: k izučeniu pamâtnikov „predpražskogo” gorizonta na Belorusskom Poles´e, „Žurnal Belorusskogo gosudarstvennogo universiteta. Istoriâ”, t. 3, s. 110–145
Cigilik Volodimir. 2008. Do pitannâ etnokul´turnoi situacii u verhn´omu Podnistrov’i v peršij polovini I tis. n.e., „Materiali i doslidžennâ z archeologii Prikarpattâ i Volini”, t. 12, s. 162–169
Dulinicz Marek. 2001. Kształtowanie się Słowiańszczyzny Północno-Zachodniej. Studium archeologiczne, Warszawa
Fetner Rafał A. 2017. Dieta i status we wczesnośredniowiecznej Polsce: analiza izotopów trwałych kolagenu kostnego, [w:] Budowa fizyczna człowieka na ziemiach polskich wczoraj i dziś, red. M. Kopczyński, A. Siniarska, Warszawa, s. 147–159
Fusek Gabriel. 1994. Slovensko vo včasnoslovanskom období, Archaeologica Slovaca Monographiae Studia Instituti Archaeologici Nitriensis Academiae Scientiarum Slovacae, t. 3, Nitra
Fusek Gabriel. 2015. Drevnee slavânskoe naselenie na territorii Slovakii, [w:] Slavâne na Dunae. Obretenie rodiny, „Stratum Plus. Arheologiâ i kul´turnaâ antropologiâ”, nr 5, s. 151–162
Gavrituhin Igor´ O. 2005. Kompleksy pražskoj kul´tury s datiruuŝimi veŝami, [w:] Archeologia o początkach Słowian. Materiały z konferencji, Kraków, 19–21 listopada 2001, red. P. Kaczanowski, M. Parczewski, Kraków, s. 403–462
Gavrituhin Igor´ O. 2009. Ponâtie pražskoj kul´tury, [w:] Složenie russkoj gosudarstvennosti v kontekste rannesrednevekovoj istorii Starogo Sveta: materialy meždunarodnoj konferencii, sostoâvšejsâ 14–18 maâ 2007 goda v Gosudarstvennom Ermitaže, red. B.S. Korotkevič, D.A. Mačinskij, T.B. Seničenkova, Trudy Gosudarstvennogo Ermitaža, t. 49, Sankt-Peterburg, s. 7–25
Godłowski Kazimierz. 2000. Z badań nad zagadnieniem rozprzestrzenienia Słowian w V–VII w. n.e, [w:] K. Godłowski, Pierwotne siedziby Słowian. Wybór pism, red. M. Parczewski, Kraków, s. 107–169 (pierwodruk w 1979 r.)
Gorunov Evgenij A. 2004. Mogil´niki koločinskoj kul´tury, [w:] Kul´turnye transformacii i vzaimovliâniâ v Dneprovskom regione na ishode rimskogo vremeni i v rannem Srednevekov´e. Doklady naučnoj konferencii posvâŝennoj 60-letiu so dnâ roždeniâ E. A. Gorunova (Sankt-Peterburg, 14–17 noâbrâ 2000 g.), red. V.M. Gorunova, O.A. Ŝeglova, Trudy, t. 11, Sankt-Peterburg, s. 10–17
Harbeck Michaela, Schleuder Ramona, Schneider Julius, Wiechmann Ingrid, Schmahl Wolfgang W., Grupe Gisela. 2011. Research potential and limitations of trace analyses of cremated remains, „Forensic Science International”, t. 204, z. 1–3, s. 191–200
Harvig Lise, Frei Karin M., Price T. Douglas, Lynnerup Niels. 2014. Strontium isotope signals in cremated petrous portions as indicator for childhood origin, „PLoS ONE”, t. 9 (7): e101603, s. 1–5
Hoefs Jochen. 2009. Stable isotope geochemistry, wyd. 6, Berlin (pierwodruk w 1973 r.)
Jażdżewski Konrad. 1982. Jak patrzeć na zasiedziałość i na rozprzestrzenienie Słowian w Europie środkowej i środkowo-wschodniej w starożytności i w początkach wczesnego średniowiecza, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, nr 27, Łódź, s. 195–213
Jelínkova Dagmar. 2015. K izučeniu kul´tury s keramikoj pražskogo tipa na territorii Moravii: formirovanie i osobennosti, [w:] Slavâne na Dunae. Obretenie rodiny, „Stratum Plus. Arheologiâ i kul´turnaâ antropologiâ”, nr 5, s. 117–150
Jędrzejewska Sylwia. 2019. Południowo-wschodnia strefa osadnictwa wczesnosłowiańskiego w Polsce. Stan rozpoznania źródeł archeologicznych, [w:] Pogranicza w polskich badaniach mediewistycznych, red. A. Janeczek, M. Parczewski, M. Dzik, Materiały V Kongresu Mediewistów Polskich, t. 3, Rzeszów, s. 13–53
Kara Michał. 2009. Najstarsze państwo Piastów — rezultat kontynuacji czy przełomu? Studium archeologiczne, Poznań
Kostrzewski Józef. 1961. Zagadnienie ciągłości zaludnienia ziem polskich w pradziejach (od połowy II tysiąclecia p.n.e. do wczesnego średniowiecza), Prace Komisji Archeologicznej, t. 4, z. 3, Poznań
Kozak D. 2008. Venedi, Kiiv
Leciejewicz Lech. 2005. Starożytna spuścizna kulturowa na ziemiach polskich w początkach średniowiecza, [w:] Archeologia o początkach Słowian. Materiały z konferencji, Kraków, 19–21 listopada 2001, red. P. Kaczanowski, M. Parczewski, Kraków, s. 243–252
Lisowska-Gaczorek Aleksandra, Cienkosz-Stepańczak Beata, Szostek Krzysztof. 2017. Oxygen stable isotopes variation in water precipitation in Poland — anthropological applications, „Anthropological Review”, t. 80, z. 1, s. 57–70
Lisowska-Gaczorek Aleksandra, Tomczyk Jacek, Szostek Krzysztof. 2018. Kości jako źródło wiedzy o diecie i mobilności organizmu — izotopowe badania modelowe, [w:] Mineralizacja tkanki kostnej i jej uwarunkowania w różnych etapach ontogenezy, red. M. Łopuszańska-Dawid, A. Kopiczko, J. Charzewska, Warszawa, s. 8–21
Magomedov Boris. 2001. Černâhovskaâ kul´tura. Problema etnosa, Monumenta Studia Gothica, t. 1, Lublin
Mądrzyk Katarzyna, Noga Patrycja, Kępa Małgorzata. 2013. Tlen: daje życie i mówi o życiu — wykorzystywanie trwałych izotopów tlenu w antropologii, „Wszechświat”, t. 114, nr 8–9, s. 282–284
Milân Taras. 2006. Pam’âtki z risami perehidnogo periodu, „Visnik Institutu arheologiї”, t. 1, s. 27–38
Miśkiewicz Krzysztof. 2004. Izotopy trwałe „liniami papilarnymi” przyrody, „Wszechświat”, t. 105, nr 7–9, s. 176–181
Mnich Barbara, Szostek Krzysztof. 2018. Izotopy wapnia: nowe światło w badaniach antropologicznych, [w:] Stary materiał — nowe spojrzenie, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Funeralia Lednickie. Spotkanie 20, Poznań, s. 133–139
Oblomski Andrej M. 1996. Koločinskaâ kul´tura, [w:] I.O. Gavrituhin, A.M. Oblomskij, Gaponovskij klad i ego kul´turno-istoričeskij kontekst, Ranneslavânskij mir, t. 3, Moskva, s. 96–108
Oblomskij Andrej M. 2007. Formirovanie koločinskoj i pen´kovskoj kul´tur, [w:] Vostočnaâ Evropa v seredine I tysâčeletiâ n.e., red. I.O. Gavrituhin, A.M. Oblomskij, Ranneslavânskij mir, t. 9, Moskva, s. 28–30
Oblomskij Andrej M. 2016. Koločinskaâ kul´tura, [w:] Rannesrednevekovye drevnosti lesnoj zony Vostočnoj Evropy (V–VII vv.), red. A.M. Oblomskij, I.V. Islanova, Ranneslavânskij mir, t. 17, Moskva, s. 10–113
Parczewski Michał. 1988. Najstarsza faza kultury wczesnosłowiańskiej w Polsce, Kraków
Parczewski Michał. 2005. Podstawy lokalizacji pierwotnych siedzib Słowian, [w:] Archeologia o początkach Słowian. Materiały z konferencji, Kraków, 19–21 listopada 2001, red. P. Kaczanowski, M. Parczewski, Kraków, s. 63–78
Pospieszny Łukasz, Bełka Zdzisław. 2015. Dieta i mobilność u schyłku starożytności. Szczątki ludzkie z cmentarzyska w Karczynie/Witowach stan. 21/22 w świetle badań izotopowych, [w:] Karczyn/Witowy stan. 21/22. Birytualne cmentarzyska kultury przeworskiej z Kujaw, red. A. Romańska, J. Bednarczyk, Studia i Materiały do Dziejów Kujaw, t. 12, Poznań–Inowrocław,s. 171–187
Price T. Douglas, Arcini Caroline, Gustin Ingrid, Drenzel Leena, Kalmring Sven. 2017. Isotopes and human burials at Viking Age Birka and the Mälaren region, east central Sweden, „Journal of Anthropological Archaeology”, t. 49, s. 19–38
Prihodnuk Oleg M. 1998. Pen´kovskaâ kul´tura. Kul´turno-hronologičeskij aspekt issledovaniâ, Voronež
Profantova Nada. 2015. Slavâne na territorii Čehii i ih kontakty v VI–VII vv., [w:] Slavâne na Dunae. Obretenie rodiny, „Stratum Plus. Arheologiâ i kul´turnaâ antropologiâ”, nr 5, s. 97–116
Reitsema Laurie J., Kozłowski Tomasz. 2013. Diet and society in Poland before the state: stable isotope evidence from a Wielbark population (2nd c. AD), „Anthropological Review”, t. 76, z. 1, s. 1–22
Rusanova Irina P. 1976. Slavânskie drevnosti VI–VII vv. Kul´tura pražskogo tipa, Moskva
Sebald Sidney V., Zeiler Manuel, Grupe Gisela. 2018. Provenance analysis of human cremations by 87Sr/86Sr isotopic ratios: migration into an Iron Age mining region in North-Rhine Westphalia, „Open Journal of Archaeometry”, t. 4, nr 1, s. 6–12
Sedov Valentin V. 2002. Slavâne. Istoriko-arheologičeskoe issledovanie, Studia historica, Moskva
Sehrawat Jagmahebder S., Kaur Jaspreet. 2017. Role of stable isotope analyses in reconstructing past life-histories and the provenancing human skeletal remains: a review, „Anthropological Review”, t. 80, z. 3, s. 243–258
Slovak Nicole M., Paytan Adina. 2012. Applications of Sr isotopes in archaeology, [w:] Handbook of environmental isotope geochemistry, red. M. Baskaran, Advances in Isotope Geochemistry, Berlin, s. 743–768
Snoeck Christophe. 2014. „A burning question: structural and isotopic analysis of cremated bone in archaeological contexts”, Oxford, https://ora.ox.ac.uk/objects/uuid:0e08ba32-1f9a-4b3c-afc4- 86b99acefb69 (dostęp 10.05.2020)
Snoeck Christophe, Lee-Thorp Julia A., Schulting Rick J., de Jong Jeroen Debouge Wendy, Mattielli Nadine. 2015. Calcined bone provides a reliable substrate for strontium isotope ratios as shown by an enrichment experiment, „Rapid Communications in Mass Spectrometry”, t. 29, z. 1, s. 107–114
Snoeck Christophe, Schulting Rick J., Lee-Thorp Julia A., Lebon Matthieu, Zazzo Antoine. 2016a. Impact of heating conditions on the carbon and oxygen isotope composition of calcined bone, „Journal of Archaeological Science”, t. 65, s. 32–43
Snoeck Christophe., Pouncett John, Ramsey Greer, Meighan Ian G., Mattielli Nadine, Goderis Steven, Lee-Thorp Julia A., Schulting Rick J. 2016b. Mobility during the Neolithic and Bronze Age in Northern Ireland explored using strontium isotope analysis of cremated human bone, „American Journal of Physical Anthropology”, t. 160, s. 397–413
Snoeck Christophe, Pouncett John, Claeys Philippe, Goderis Steven, Mattielli Nadine, Parker Pearson Mike, Willis Christie, Zazzo Antoine, Lee-Thorp Julia A., Schulting Rick J. 2018. Strontium isotope analysis on cremated human remains from Stonehenge support links with west Wales, „Scientific Reports”, t. 8, art. 10790, s. 2–8
Snoeck Christophe, Ryan Saskia, Pouncett John, Pellegrini Maura, Claeys Philippe, Wainwright Ashlea N., Mattielli Nadine, Lee-Thorp Julia A., Schulting Rick J. 2020. Towards a biologically available strontium isotope baseline for Ireland, „Science of the Total Environment”, t. 712, art. 136248, s. 1–10
Stepańczak Beata, Szostek Krzysztof. 2010a. Stable isotopes as a fingerprint of human behaviour— analysis of human archaeological cremains: problems and perspectives, [w:] Migration in Bronze and Early Iron Age Europe, red. K. Dzięgielewski, M.S. Przybyła, A. Gawlik, Prace Archeologiczne, t. 63. Studia, Kraków, s. 197–218
Stepańczak Beata, Szostek Krzysztof. 2010b. „…i w proch się obrócisz” — osiągnięcia w badaniu procesów diagenetycznych w aspekcie analiz stabilnych izotopów tlenu, [w:] Tak więc po owocach poznacie ich, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Funeralia Lednickie. Spotkanie 12, Poznań, s. 95–106
Stepańczak Beata, Szostek Krzysztof, Pawlyta Jacek. 2014. The human bone oxygen isotope ratio changes with aging, „Geochronometria”, t. 41, z. 2, s. 147–159
Szczepanek Anita, Bełka Zdzisław, Jarosz Paweł, Pospieszny Łukasz, Dopieralska Jolanta, Frei Karin M., Rauba-Bukowska Anna, Werens Karolina, Górski Jacek, Hozer Monika, Mazurek Mirosław, Włodarczak Piotr. 2018. Understanding Final Neolithic communities in south-eastern Poland: New insights on diet and mobility from isotopic data, „PLoS ONE”, t. 13 (12): e0207748, s. 1–22
Szostek Krzysztof. 2009. Chemical signals and reconstruction of life strategies from ancient human bones and teeth — problems and perspectives, „Anthropological Review”, t. 72, z. 1, s. 3–30
Szostek Krzysztof, Mądrzyk Katarzyna, Cienkosz-Stepańczak Beata. 2015. Strontium isotopes as an indicator of human migration — easy questions, difficult answers, „Anthropological Review”, t. 78, z. 2, s. 133–156
Szostek Krzysztof, Stepańczak Beata. 2009. Zastosowanie analizy stabilnych izotopów w antropologii— wstępne wyniki badań, [w:] Metody. Źródła. Dokumentacja, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Funeralia Lednickie. Spotkanie 11, Poznań, s. 125–140
Taylor Nicole, Frei Karin M., Frei Robert. 2020. A strontium isotope pilot study using cremated teeth from the Vollmarshausen cemetery, Hesse, Germany, „Journal of Archaeological Science: Reports”, t. 31, art. 102356, s. 1–10
Terpilovskij Rostislav V. 2004. Slavâne Podneprov´â v pervoj polovine I tysâčeletiâ n.e., Monumenta Studia Gothica, t. 3, Lublin
Terpilovskij Rostislav V. 2008. Novye pamâtniki III–V vv. v Severo-Vostočnoj Ukraine, [w:] Trudy II (XVIII) vserossijskogo arheologičeskogo s´´ezda v Suzdale, t. 2, red. A.P. Derevânko, N.A. Makarov, Moskva, s. 297–299
Vârgej Valentina S. 2005. Pražskaâ kul´tura v Belarusi, [w:] Archeologia o początkach Słowian. Materiały z konferencji, Kraków, 19–21 listopada 2001, red. P. Kaczanowski, M. Parczewski, Kraków, s. 487–502
Vârgej Valentina S. 2008. Belorusskoe Poles´e v rimskij period i v načale epohi velikogo pereseleniâ narodov, [w:] Lesnaâ i lesostepnaâ zony vostočnoj Evropy v epohi rimskih vliânij i velikogo pereseleniâ narodov, t. 1, red. A.N. Naumov, Tula, s. 238–255
Vârgej Valentina S. 2016. Sučasny stan i prablemy dasledavannâ pražskaj kul´tury ŭ Belarusi, [w:] Slavâne na territorii Belarusi v dogosudarstvennyj period. K 90-letiu co dnâ roždeniâ doktora istoričeskih nauk, profesora Leonida Davydoviča Pobolâ, t. 2, red. O.N. Levko, V.G. Belevec, Slavânskie drevnosti Belarusi, Minsk, s. 14–61
Vinokur Ion S. 2000. Černâhivs´ka kul´tura: vitoki i dolâ, Kam’ânec´-Podil´skij
Zieliński Mateusz, Dopieralska Jolanta, Bełka Zdzisław, Walczak Aleksandra, Siepak Marcin, Jakubowicz Michał. 2016. Sr isotope tracing of multiple water sources in a complex river system, Noteć River; central Poland, „Science of the Total Environment”, t. 548–549, s. 307–316
Zieliński Mateusz, Dopieralska Jolanta, Bełka Zdzisław, Walczak Aleksandra, Siepak Marcin, Jakubowicz Michał. 2017. The strontium isotope budget of the Warta River (Poland): Between silicate and carbonate weathering, and anthropogenic pressure, „Applied Geochemistry”, t. 81, s. 1–11
Zieliński Mateusz, Dopieralska Jolanta, Bełka Zdzisław, Walczak Aleksandra, Siepak Marcin, Jakubowicz Michał. 2018. Strontium isotope identification of water mixing and recharge sources in a river system (Oder River, central Europe): A quantitative approach, „Hydrological Processes”, t. 32, z. 16, s. 2597–2611
Zoll-Adamikowa Helena. 1979. Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski. Cz. II. Analiza. Wnioski, Wrocław–Warszawa