Metadata language
Stereotyp księdza „typowego” i „prawdziwego” w świetle danych ankietowych
Creator:Morawska, Iwona ; Karwatowska, Małgorzata
Publisher:Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
Place of publishing: Date issued/created: Subject and Keywords:stereotyp ; ksiądz „typowy” ; student ; ankieta ; sondaż
Abstract:W artykule omówiono wyniki badań sondażowych nad stereotypem księdza „typowego” i „prawdziwego”, jaki udało się zrekonstruować na podstawie wypowiedzi studentów. Badanie o charakterze diagnostycznym przeprowadzono na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Analizę zebranego materiału ankietowego inspirowały założenia dwóch orientacji badawczych – psycho- socjokulturowej i etnokognitywistycznej. Dowiodła ona m.in., że w przypadku „typowego” reprezentanta grupy respondenci wskazywali cechy księdza znanego im albo osobiście, albo z różnego rodzaju przekazów, nie tylko medialnych – dlatego wizerunek duchownego nosi wyraźne zabarwienie ambiwalentne: prezentujące zarówno pozytywne, jak i negatywne nastawienie do obiektu. Natomiast w odniesieniu do reprezentanta „prawdziwego” wymieniali wyłącznie przymioty wartościowane in plus, w wyniku czego kreowali obraz księdza takiego, jakim on według młodzieży studiującej być powinien – stąd w ich stwierdzeniach znalazły się elementy idealizacji i myślenia życzeniowego. Okazało się, że studenci postrzegają księdza przede wszystkim w dwóch funkcjach: (1) podstawowej, niejako naturalnej, czyli związanej z wykonywaniem posługi względem Kościoła i dlatego kojarzonej z pozytywnie waloryzowa- nymi doświadczeniami i wartościami, takimi jak: zaufanie, duchowość, pobożność, bezkompromisowość, prawda; (2) „służebnej” wobec wiernych, którzy oczekują od duchownego cech daleko wykraczających poza typowo ludzkie, a zmierzających niemal w stronę bóstwa. Zebrany materiał dowiódł dość słabej ekspozycji funkcji podstawowej. Przyczyny tego należy upatrywać w oczywistości tej funkcji – z punktu widzenia semantyki rzeczownika ksiądz. Ponadto ankietowani nie tyle charakteryzowali księdza realnego, ile kreowali jego własny obraz, własne wyobrażenia o księdzu takim, jakiego chcieliby mieć (jakim powinien być), a zatem posługa względem Kościoła schodziła na plan dalszy. Obraz księdza odtwarzany na podstawie wypowiedzi studentów lubelskich potwierdził, że w jednym stereotypie mogą spotkać się cechy zarówno pozytywne, jak i negatywne. Oceny emocjonalne, aczkolwiek wtórne wobec waloru poznawczego, są jednak bardzo istotne, ponieważ ujawniają uwarunkowania kulturowo-subiektywne. Ksiądz jest zatem dla respondentów i religijny, pobożny i chciwy, wyrachowany.
References:
Bartmiński, J. 1998. „Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem – na przykładzie stereotypu matki”. W Stereotyp jako przedmiot lingwistyki, red. J. Anusiewicz, i J. Bartmiński. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 63–68 (Język a Kultura, t. 12).
Bartmiński, J., red. 2006. Język – wartości – polityka. Zmiany rozumienia nazw wartości w okresie trans-formacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Bartmiński, J. 2007. Stereotypy mieszkają w języku. Studia etnolingwistyczne. Lublin: Wydawnictwo Uni-wersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Bartmiński, J. 2011. „O stereotypach i profilowaniu słów kilka”. W Stereotypy – walka z wiatrakami?, red. A. Bujanowska, i J. Szadura. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 33–51.
Bartmiński, J., i J. Panasiuk. 1993. „Stereotypy językowe”. W Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Współczesny język polski, t. 2, red. J. Bartmiński. Wrocław: Wydawnictwo „Wiedza o Kulturze” – In-stytut Filologii Polskiej UMCS, 363–387.
Berting J., i Ch. Villain-Gandossi. 1995. „Rola i znaczenie stereotypów narodowych w stosunkach między-narodowych: podejście interdyscyplinarne”. tłum. J. Piątkowska. W Narody i stereotypy, red. T. Walas. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 13–27.
Biernat, M. 1991. „Gender Stereotypes and The Relationship Between Masculinity and Feminity: A Deve-lopmental Analysis”. Journal of Personality and Social Psychology 61: 351–365.
Bobrowski, A. 2010. „Kapłan i kapłaństwo w kręgu tematów literackich”. Ruch Biblijny i Liturgiczny 5: 249–261.
Chlebda, W. 1998. „Stereotyp jako jedność języka, myślenia i działania”. W Stereotyp jako przedmiot lingwi-styki, red. J. Anusiewicz, i J. Bartmiński. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 31–41 (Język a Kultura, t. 12).
Chodkowska, M. 2009. „Antyczne korzenie współczesnych stereotypów”. W Stereotypy – walka z wiatrakami?, red. A. Bujanowska, i J. Szadura. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 13–32.
Draguła, A. 2020a. „Dwa kościoły”. Tygodnik Powszechny 28.
Draguła, A. 2020b. „Kapłańska futurologia”. Tygodnik Powszechny 25.
Fleischer, M. 2002. „Stereotypy”. W Teoria kultury i komunikacji. Systemowe i ewolucyjne podstawy. Wro-cław: Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, 445–449.
Gnitecki, J. 1998. Zasada ambiwalencji zrównoważonej i zasada spójności w filozofii, nauce i edukacji. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Towarzystwa Pedagogicznego.
Habrajska, G. 2008. „Stereotyp w komunikacji”. Postscriptum Polonistyczne 1: 13–21.
Janicki, Ł., red. 2018. RYSopis kapłana. Wizerunek księdza w kulturze polskiej w XXI wieku. Lublin: Gaudium.
Karwatowska, M., i I. Morawska. 2021. „Ksiądz w opiniach studentów lubelskich”. Prace Językoznaw-cze 23 (1): 123–136.
Kochan, M. 1994. „Przyklejanie etykietek, czyli o negatywnym określaniu przeciwnika”. W Język polityki a współczesna kultura polityczna, red. J. Anusiewicz, i B. Siciński. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 85–89 (Język a Kultura, t. 11).
Kominek, A. 2003. Punkt zborny. Obraz Kościoła katolickiego w Polsce w tekstach publicystycznych z lat 1970–1989. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.
Krzyżak, T. 2016. „Dyskryminacja księży to nie rzadkość”. Rzeczpospolita 22.
Kurczewski, J. 1998. „Kapłan, król, wódz – stare postaci w nowej rzeczywistości”. W Obraz wodza, kapłana, króla w kulturach słowiańskich, red. T. Dąbek-Wirgowa, i A.Z. Makowiecki. Warszawa: Uniwersytet Warszawski. Wydział Polonistyki, 7–13.
Lippmann, W. 1922. Public Opinion. New York. Łukaszewski, W., i B. Weilg. 2001. „Stereotyp stereotypu czy prywatna koncepcja natury ludzkiej?”. W Ste-reotypy i uprzedzenia. Uwarunkowania psychologiczne i kulturowe, red. M. Kofta, i A. Jasińska-Kania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Mackie, D.M. i in. 1999. „Społeczno-psychologiczne podstawy powstawania stereotypów”. W: Stereotypy i uprzedzenia. Najnowsze ujęcie, red. C.N. Macrae, Ch. Stangor, i M. Hewstone. tłum. M. Majchrzak. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 39–65.
Macrae C.N., Ch. Stangor, i M. Hewstone, red. 1999. Stereotypy i uprzedzenia. Najnowsze ujęcie. tłum. M. Majchrzak. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Miszewski, B. 1998. „Stereotypy we współczesnym polskim dyskursie kaznodziejskim”. W Stereotyp jako przedmiot badań lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, red. J. Anusiewicz, i J. Bart-miński. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 224–238 (Język a Kultura, t. 12).
Nowak-Łojewska, A. 2002. Zrównoważenie i uspójnienie struktur poznawczych i obrazowania językowego w procesie kształcenia. Kraków: Impuls.
Nowak-Łojewska, A. 2005. „Zasada ambiwalencji zrównoważonej w służbie rozwoju człowieka na miarę XXI wieku”. W Fundamenty edukacyjnej wspólnoty, red. J. Danielewska. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 247–255.
Panasiuk, J. 1998. O zmienności stereotypów. W Stereotyp jako przedmiot lingwistyki, red. J. Anusiewicz, i J. Bartmiński. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 84–98 (Język a Kultura, t. 12).
Piaget, J. 2005. Mowa i myślenie dziecka. tłum. J. Kołudzka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Pilch, T. 1998. Zasady badań pedagogicznych. Warszawa: Wydawnictwo Żak.
Przeciszewski, M., red. 2012. Kościół: stereotypy, uprzedzenia, manipulacje. Lublin: Wydawnictwo Ar-chidiecezji Lubelskiej Gaudium.
Quasthoff, U.M. 1998. Etnocentryczne przetwarzanie informacji. Ambiwalencja funkcji stereotypów w ko-munikacji międzykulturowej. W Stereotyp jako przedmiot lingwistyki, red. J. Anusiewicz, i J. Bartmiński. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 11–30 (Język a Kultura, t. 12).
Sawicka, G. 1993. „Rola stereotypu w nominacji językowej”. W Mity i stereotypy w kulturze, literaturze i języku, red. M. Kozłowska, i E. Tierling. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczeciń-skiego, 7–16.
Sikora, P. 2020. „Kościół bez duchowieństwa”. Tygodnik Powszechny 27: 41–43.
Szauer, R. 2019a. Między potrzebą doznań a trwałością postaw. Religijność i moralność uczniów szkół średnich i studentów uczelni wyższych w diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej. Studium socjologiczne. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Socjologiczne.
Szauer, R. 2019b. „Ksiądz, który jest w porządku”. https://wiez.pl/2019/11/29/ksiadz-ktory-jest-w-porzadku/ (25 kwietnia 2020).
Szauer, R. 2020. „Między dystansem a potrzebą. Stosunek młodzieży akademickiej do Kościoła i ducho-wieństwa. Studium socjologiczne”.Przegląd Religioznawczy 2: 129–145.
Tambor, J. 2008. „Stereotyp i prototyp – znaczenia terminów”. Postscriptum Polonistyczne 1: 23–29.
Thurian, M. 1996. Tożsamość kapłana. tłum. J. Machniak. Kraków: Znak.
Treder, J. 2007. „Leksemy «papież» i «biskup» we frazeologii (nie tylko polskiej)”. W Język – szkoła – religia, t. 2, red. A. Lewińska, i M. Chmiel. Pelplin: Wydawnictwo „Bernardinum”, 375–381.
Treder, J. 2008. „Leksem «ksiądz» i bliskoznaczne we frazeologii (nie tylko polskiej)”. W: Język – szkoła – religia, t. 3, red. A. Lewińska, i M. Chmiel. Pelplin: Wydawnictwo „Bernardinum”, 333–344.
Warda-Radys, L., i A. Lewińska. 2011. „Obraz księdza w podręcznikach do religii (gimnazjum i liceum)”. Język – Szkoła – Religia 6: 462–496.
Wasiuta, S. 2009. „Stereotyp – pojęcie kluczowe lubelskiej etnolingwistyki”. W Stereotypy w języku i kulturze, red. S. Niebrzegowska-Bartmińska, i S. Wasiuta. Lublin: Polihymnia, 11–23.
Witkowski, L. 1994. „Ambiwalencja i sacrum”. W Nieobecne dyskursy, t. 4, red. Z. Kwieciński. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Zanussi, K. 1995. „Stereotypy narodowe w filmie”. W: Narody i stereotypy, red. T. Walas. Kraków: Między-narodowe Centrum Kultury, 209–218.
Prawa zastrzeżone - dostęp nieograniczony
Terms of use: Access: