Uwarunkowania cyrkulacyjne ilości całkowitego promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi w Polsce w latach 1986–2015 = Atmospheric circulation determinants of the amount of global solar radiation reaching the land surface in Poland in the years 1986–2015

Kulesza, Kinga

doi:0033-2143 (print)

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Uwarunkowania cyrkulacyjne ilości całkowitego promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi w Polsce w latach 1986–2015 = Atmospheric circulation determinants of the amount of global solar radiation reaching the land surface in Poland in the years 1986–2015 Kulesza, Kinga

Object structure

Przegląd Geograficzny T. 92 z. 3 (2020)

Kulesza, Kinga : Autor

cyrkulacja atmosferyczna ; promieniowanie słoneczne ; Polska ; typy cyrkulacji ; Lityński

Promieniowanie słoneczne jest jedną z najważniejszych zmiennych w bilansie energetycznym powierzchni czynnej. Czynnikiem, który modyfikuje dopływ energii promienistej do powierzchni ziemi jest ruch (cyrkulacja) atmosfery i związane z nim zmiany ilości zawartych w atmosferze aerozoli, pary wodnej oraz zmiany zachmurzenia. Celem pracy było określenie wpływu cyrkulacji atmosferycznej na ilość całkowitego promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi w Polsce. Typy cyrkulacji atmosferycznej zostały wyznaczone za pomocą zmodyfikowanej klasyfikacji Lityńskiego, a całkowite promieniowanie słoneczne analizowano na podstawie danych z produktów satelitarnych CM SAF. Przedstawiono średnie dobowe sumy promieniowania podczas poszczególnych typów cyrkulacji, a także sumy dobowe podczas makrotypów A, 0, C oraz w dniach z adwekcją z poszczególnych kierunków. Zaprezentowano przestrzenny rozkład promieniowania nad obszarem Polski podczas poszczególnych typów cyrkulacji. Największe dobowe sumy promieniowania słonecznego są związane z antycyklonalnymi typami cyrkulacji, najmniejsze zaś z cyklonalnymi. Największa średnia dobowa suma promieniowania słonecznego występuje podczas cyrkulacji antycyklonalnej południowo-zachodniej, co jest związane z silnie rozbudowanym Wyżem Azorskim. W pracy wykazano także, że panujący układ baryczny ma większy wpływ na kształtowanie sum dobowych całkowitego promieniowania słonecznego nad Polską niż kierunek adwekcji mas powietrza.

Baranowski J., 1996, Wielkość zachmurzenia w Warszawie w zależności od cyrkulacji atmosferycznej, Zeszyty IGiPZ PAN, 37, s. 43-71.
Degirmendžić J., 2004, Zmiany usłonecznienia w Polsce i ich uwarunkowania cyrkulacyjne, [w:] K. Kożuchowski (red.), Skala, uwarunkowania i perspektywy współczesnych zmian klimatycznych w Polsce, Łódź, s. 9-23.
Kalnay E., Kanamitsu M., Kistler R., Collins W., Deaven D., Gandin L., Iredell M., Saha S., White G., Woollen J., Zhu Y., Leetmaa A., Reynolds R., Chelliah M., Ebisuzaki W., Higgins W., Janowiak J., Mo K.C., Ropelewski C., Wang J., Jenne R., Joseph D., 1996, The NCEP/NCAR 40-Year Reanalysis Project, Bulletin of the American Meteorological Society, 77, 3, s. 437-471. https://doi.org/10.1175/1520-0477 (1996)077<0437:TNYRP>2.0.CO; 2
Kejna M., Uscka-Kowalkowska J., 2018, Solar radiation variability at Koniczynka near Toruń (Central Poland) in the years 2003-2016, Bulletin of Geography-Physical Geography Series, 15, 1, s. 27-40. http://dx.doi.org/10.2478/15614 https://doi.org/10.2478/bgeo-2018-0013
Kożuchowski K., 2011, Klimat Polski. Nowe spojrzenie, PWN, Warszawa.
Kożuchowski K., Żmudzka E., 2002, Cyrkulacja atmosferyczna i jej wpływ na zmienność temperatury powietrza w Polsce, Przegląd Geograficzny, 74, 4, s. 591-604.
Kulesza K., 2017, Nowe spojrzenie na klasyfikację typów cyrkulacji atmosfery J. Lityńskiego, Prace Geograficzne, 150, s. 79-94. https://doi.org/10.4467/20833113pg.17.018.7322
Kulesza K., 2019, Wpływ cyrkulacji atmosferycznej na ilość promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi w Polsce, Maszynopis pracy doktorskiej, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
Kulesza K., 2019, Modified, threshold-based circulation type classification for Central Europe, on the basis of Lityński's classification, Miscellanea Geographica, 23, 1, s. 53-62. https://doi.org/10.2478/mgrsd-2018-0033
Matuszko D., 2002, Wpływ cyrkulacji atmosfery na zachmurzenie w Krakowie, [w:] A. Marsz, A. Styszyńska (red.), Oscylacja Północnego Atlantyku i jej rola w kształtowaniu zmienności warunków klimatycznych i hydrologicznych Polski, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Morskiej, Gdynia, s. 141-146.
Miara K., Paszyński J., Grzybowski J., 1987, Zróżnicowanie przestrzenne bilansu promieniowania na obszarze Polski, Przegląd Geograficzny, 59, 4, s. 487-508.
Nelken K., 2016, Wpływ cyrkulacji atmosferycznej na ilość całkowitego promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni ziemi w Belsku (1971-2014), Badania Fizjograficzne, VII, Seria A, Geografia fizyczna, 67, s. 155-168. https://doi.org/10.14746/bfg.2016.7.12
Niedziałek H., 1981, Całkowite promieniowanie słoneczne a masy powietrza w Puławach w latach 1966-1975, Przegląd Geofizyczny, 26, 1-2, s. 85-94.
Niedźwiedź T., 1981, Sytuacje synoptyczne i ich wpływ na zróżnicowanie przestrzenne wybranych elementów klimatu w dorzeczu górnej Wisły, Rozprawy Habilitacyjne UJ, Kraków.
Pfeifroth U., Kothe S., Müller R., Trentmann J., Hollmann R., Fuchs P., Werscheck M., 2017, Surface Radiation Data Set - Heliosat (SARAH) - Edition 2. Satellite Application Facility on Climate Monitoring.
Szyga-Pluta K., 2015, Circulation influence on cloudiness in Poznan, Quaestiones Geographicae, 34, 3, s. 141-149. https://doi.org/10.1515/quageo-2015-0021
Tamulewicz J., 2000, Zachmurzenie nieba w Poznaniu na tle typów cyrkulacji atmosfery, Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, seria A, 51, s. 133-146.
Tomczyk A.M., 2014, Cyrkulacyjne uwarunkowania występowania fal upałów w Poznaniu, Przegląd Geograficzny, 86, 1, s. 41-52. https://doi.org/10.7163/PrzG.2014.1.3
Uscka-Kowalkowska J., 2007, Ekstynkcja bezpośredniego promieniowania słonecznego w Puławach w latach 1969-1989, Pamiętnik Puławski, 144, s. 131-143.
Uscka-Kowalkowska J., 2008, Bezpośrednie promieniowanie słoneczne i jego ekstynkcja w atmosferze na przykładzie Puław i Papowa Toruńskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Uscka-Kowalkowska J., Kejna M., Maszewski R., 2015, Wpływ cyrkulacji atmosferycznej na usłonecznienie w Koniczynce k/Torunia w latach 1999-2013, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio B, LXX, 2, s. 131-147. https://doi.org/10.17951/b.2015.70.2.131
Uscka J., 2003, Direct solar radiation and its attenuation by the atmosphere with different air masses in the suburban area of Toruń, Acta Universitatis Wratislaviensis, Studia Geograficzne, 75, s. 268-281.
Ustrnul Z., Czekierda D., Wypych A., 2010, Extreme values of air temperature in Poland according to different atmospheric circulation classifications, Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C, 35, 9-12, s. 429-436. https://doi.org/10.1016/j.pce.2009.12.012
Wibig J., 2001, Wpływ cyrkulacji atmosferycznej na rozkład przestrzenny anomalii temperatury i opadów w Europie, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Więcław M., 2011, Dobowy przebieg całkowitego promieniowania słonecznego i temperatury powietrza w Bydgoszczy w zależności od rodzaju masy powietrza, Ekologia i Technika, 19, 1, s. 43-48.
Woś A., 2010, Klimat Polski w drugiej połowie XX wieku, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Żmudzka E., 2005, Pole ciśnienia nad Europą i północnym Atlantykiem w sezonach i latach o anomalnym zachmurzeniu nad Polską, Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie, 5 (14), s. 393-410.
Żmudzka E., 2007, Zmienność zachmurzenia nad Polską i jej uwarunkowania cyrkulacyjne (1951-2000), Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.