Druk antypapieski z osobistą dedykacją Marcina Lutra dla księcia Albrechta von Brandenburg-Ansbach

Artykuł prezentuje nieznaną dotąd własnoręczną dedykację Marcina Lutra dla księcia pruskiego Albrechta von Brandenburg-Ansbach (Hohenzollerna) znajdującą się na karcie tytułowej egzemplarza druku antypapieskiego pt. Wider das Bapstum zu Rom vom Teuffel gestifft (Wittenberg 1545), przechowywanego w zbiorach starych druków Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu pod sygnaturą Ob.6.II.2382. Jest to najprawdopodobniej pamiątka z ich ostatniego spotkania na zamku w Wittenberdze w grudniu 1545 r. W artykule omówiono treść publikacji i okoliczności wizyty Albrechta w tym mieście.

Benzing J., Lutherbibliographie. Verzeichnis der gedruckten Schriften Martin Luthers bis zu dessen Tod, bearb. unter Mitarbeit von H. Claus, Baden-Baden 1966
Edwards Jr. M. U., Luther’s Last Battles. Politics and Polemics, 1531–46, London 1986
Hubatsch W., Albrecht von Brandenburg-Ansbach. Deutschordens-Hochmeister und Herzog in Preussen, Heidelberg 1960 (Studien zur Geschichte Preussens, Bd. 8)
Małłek J., Marcin Luter a reformacja w Prusach Książęcych i Prusach Królewskich, w: idem, Reformacja i protestantyzm w Polsce i Prusach (XVI–XX w.), Toruń 2012 (Opera Selecta, t. 4), s. 250–258 (przedruk z: idem, Dwie części Prus. Studia z dziejów Prus Książęcych i Prus Królewskich w XVI i XVII w., Olsztyn 1987, s. 163–170)
Mejer W., Der Buchdrucker Hans Lufft zu Wittenberg, Leipzig 1923 (reprint: Nieuwkoop 1965)
Pettegree A., Marka Luter. Rok 1517, druk i początki Reformacji, tł. M. Denderski, Warszawa 2017
Roper L., Marcin Luter. Prorok i buntownik, tł. M. Potz, L. Chmielewska, red. M. Hintz, J. Płuciennik, J. Sojka, Łódź 2016
Scribner R. W., For the Sake of Simple Folk. Popular Propaganda for the German Reformation, Oxford 1994 (reprint: 2004)
Strutyńska M., Struktura proweniencyjna zbioru starych druków Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu. Przewodnik po zespołach. Problemy badawcze i metodologiczne, Toruń 1999
Thielen P. G., Ein Katalog der Kammerbibliothek Herzog Albrechts von Preussen aus dem Jahre 1576, „Jahrbuch der Albertus-Universität zu Königsberg”, 4, 1954, s. 202–226
Tondel J., Biblioteka zamkowa (1529–1568) księcia Albrechta Pruskiego w Królewcu, Toruń 1992
Tondel J., Egzemplarz dedykacyjny Katarzyny Lutrowej, w: idem, Książka w dawnym Królewcu Pruskim, Toruń 2001, s. 38–42
Tondel J., Eruditio et prudentia. Die Schloßbibliothek Herzog Albrecht von Preußen. Bestandkatalog 1540–1548, Wiesbaden 1998
Tondel J., Najwcześniejszy ekslibris wschodniopruski Pawła Speratusa, w: idem, Książka w dawnym Królewcu Pruskim, Toruń 2001, s. 252–263
Tondel J., Rękopiśmienne dedykacje autorskie dla księcia pruskiego Albrechta Hohenzollern-Ansbach oraz jego syna w zbiorach Biblioteki Głównej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, „Zapiski Historyczne”, 50, 1985, 1, s. 99–113
Tondel J., Srebrna Biblioteka księcia Albrechta Pruskiego i jego żony Anny Marii, Warszawa 1994
Tschackert P., Herzog Albrecht von Preußen als reformatorische Persönlichkeit, Halle 1894 (Schriften des Vereins für Reformationsgeschichte, 1, 4, nr 45) Verzeichnis der im deutschen Sprachbereich erschienenen Drucke des 16. Jahrhunderts, https://opacplus.bib-bvb.de/TouchPoint_touchpoint/start.do?-SearchProfile=Altbestand&SearchType=2 (20 III 2019)
Volz H., Die Arbeitssteilung der Wittenberger Buchdrucker zu Luthers Lebzeiten, „Gutenberg Jahrbuch”, 32, 1957, s. 146–154
Zschoch H., Streitschriften, w: Luther Handbuch, hrsg. A. Beutel, Tübingen 2017, s. 331