Państwo magnackie w strukturach polityczno-administracyjnych Rzeczpospolitej Szlacheckiej na przykładzie Ordynacji Zamojskiej = The magnate lordship in the political-administrative system of the Polish-Lithuanian Commonwealth by the example of Zamość Entail

Kowalski, Mariusz

doi:0033-2143

- ris
- BibTeX
- EndNote
- Csv

Państwo magnackie w strukturach polityczno-administracyjnych Rzeczpospolitej Szlacheckiej na przykładzie Ordynacji Zamojskiej = The magnate lordship in the political-administrative system of the Polish-Lithuanian Commonwealth by the example of Zamość Entail Kowalski, Mariusz

Object structure

Przegląd Geograficzny T. 81 z. 2 (2009)

Polish-Lithuanian Commonwealth ; space of power ; magnate lordship ; Zamość Entail

Rozwój przywilejów szlacheckich doprowadził do decentralizacji władzy w I Rzeczpospolitej. Dzięki swej potędze magnateria zaczęła odgrywać główną rolę w życiu politycznym. Konsekwentna polityka prowadzona przez jej przedstawicieli zapobiegała powstaniu silnego ośrodka władzy centralnej, poszczególni magnaci umacniali natomiast struktury władzy we własnych posiadłościach. Przejawem tych tendencji było m.in. utworzenie Ordynacji Zamojskiej. Praca dotyczy zasad funkcjonowania wielkiej posiadłości ziemskiej (państwa magnackiego) w ramach systemu administracji terytorialnej Rzeczpospolitej XVI–XVIII stulecia.

1. Augustyniak U., 2001, Dwór i klientela Krzysztofa Radziwiłła, Semper, Warszawa.
2. Augustyniak U., 2008, Historia Polski 1572–1795, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
3. Baczwarow M., Suliborski A., 2003, Kompendium wiedzy o geografii politycznej i geopolityce. Terminologia, PWN, Warszawa.
4. Barbag J., 1987, Geografia polityczna ogólna, PWN, Warszawa.
5. Bardach J., Leśnodwrski B., Pietrzak M., 1987, Historia państwa i prawa polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
6. Bartyś J., 1963, Nizinna hodowla owiec w II połowie XVIII i I połowie XIX wieku na przykładzie dóbr Ordynacji Zamojskiej, IHKM PAN, Ossolineum, Wrocław-Warszawa Kraków.
7. Biskup M., Koc L., 1961, Prusy Królewskie w drugiej połowie XVI wieku, [w:] Atlas Historyczny Polski, PAN, Warszawa.
8. Bogdan D., 1997, Warmia w XVI–XVIII wieku. Dominium–księstwo–kraik?, [w:] J. Wijaczka (red.), Prusy Książęce i Prusy Królewskie w XVI–XVIII wieku, Wydawnictwo Takt, Kielce, s. 59–77.
9. Bogucka M., 2001, Miasta a władza centralna w Polsce i w Europie wczesnonowożytnej (XVI–XVIII w.), Wydział I Nauk Społecznych PAN, Warszawa.
10. Bondyra W., 2005, Reprezentacja sejmowa Rusi Czerwonej w czasach saskich, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
11. Borucki M., 2001, Temida staropolska, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
12. Bömelburg H.-J., 2007, Czy Rzeczpospolita była imperium?, [w:] B. Dybaś, P. Hanczewski, T. Kempa (red.), Rzeczpospolita w XVI–XVIII wieku: państwo czy wspólnota?, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, s. 159–168.
13. Cegielski T., Kądziela Ł., 1990, Rozbiory Polski 1772–1793–1795, WSiP, Warszawa.
14. Chlebowski B., 1919, Zamość, Ordynacja Zamoyskich i powiat zamojski, Zygmunt Pomarański i Spółka, Zamość.
15. Czapliński W., Ładogórski T. (red.), 1977, Atlas Historyczny Polski, PPWK, Wrocław.
16. Czołowski A., 1929, Plan i widok Zamościa z roku 1704 (z podobizną), Nakładem Komitetu Obchodu 300-ej Rocznicy Zgonu Szymona Szymonowica, Zamość.
17. Ćwik W., 1983, Zamość pod zaborami, [w:] J. Kowalczyk (red.), Czterysta lat Zamościa, Ossolineum, Wydawnictwo PAN, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź.
18. Ćwik W., Reder J., 1977, Lubelszczyzna, dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin.
19. Davies N., 1982, God's Playground. A History of Poland, v. 1: The Origins to 1795, Columbia University Press, New York.
20. Drożdż-Szczybura M., 1998, Ordynacje rodowe w XIX i pierwszej połowie XX w.: wielkie posiadłości ziemskie i ich kształt prawno-organizacyjny w Polsce porozbiorowej na przykładzie ordynacji łańcuckiej, Politechnika Krakowska, Kraków.
21. Dybaś B., 2004, Na obrzeżach Rzeczpospolitej. Sejmik piltyński w latach 1617–1717, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
22. Eberhardt P., 2004, Polska i jej granice. Z historii polskiej geografii politycznej, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
23. Eichhorn K. F., 1843, Stosunek xiążęcego domu Radziwiłłów do domów xiążęcych w Niemczech uważany ze stanowiska historycznego i pod względem praw niemieckich politycznych i xiążęcych, A. E. Glücksberg, Warszawa.
24. Gawlas S., 2000, O kształt zjednoczonego królestwa, Wydawnictwo DiG, Warszawa.
25. Gloger Z., 1903, Geografia historyczna ziem dawnej Polski, Spółka Wydawnicza Polska, Kraków.
26. Góralski Z., 1983, Urzędy i godności w dawnej Polsce, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
27. Grangier de la Mariniere L., 1851, Zdobycie Warszawy przez Szwedów r. 1656, opisane w listach królowej polskiej Maryi Ludwiki, Biblioteka Warszawska, tom trzeci (XLIII), W Drukarni Stanisława Strąbskiego, Warszawa, s. 187–210.
28. Herbst S., 1969, Przeszłość Zamościa: gospodarka i kultura, [w:] K. Myśliński (red.), Zamość i Zamojszczyzna w dziejach i kulturze polskiej, Zamojskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Zamość, s. 93–98.
30. Jelski A., 1886, Nieśwież, [w:] B. Chlebowski, W. Walewski (red.), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VII, nakładem Władysława Walewskiego, Warszawa, s. 118–122.
31. Kasperek J., 1972, Gospodarka folwarczna Ordynacji Zamojskiej w drugiej połowie XVIII wieku, PWN, Warszawa.
32. Kempa T., 1997, Konstanty Wasyl Ostrogski (ok. 1524/1525–1608) – wojewoda kijowski i marszałek Ziemi Wołyńskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
33. Kędziora A., Przegon W., 2005, Plan zbiorowy Ordynacji Zamojskiej z 1906 roku, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Zamościu, Zamość.
34. Kitowicz J., 2003, Opis obyczajów za panowania Augusta III, Ossolineum, Wrocław.
35. Klementowski L. M., 1989, Sądownictwo wyższe Ordynacji Zamojskiej jako swoisty wizerunek styku różnorodnych kultur prawnych międzyrzecza Wisły i Bugu w XVI do XVIII wieku, [w:] J. Kłoczowski (red.) Dzieje Lubelszczyzny, t. VI: Między Wschodem i Zachodem, cz. 1: Kultura umysłowa, Lubelskie Towarzystwo Naukowe–PWN, Warszawa, s. 283–303.
36. Klukowski Z., ok. 1945, Wspomnienia z Zamojszczyzny 1918–1939, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu, maszynopis.
37. Komorowski R. T., 2007, Ilustrowany przewodnik heraldyczny, Bellona, Warszawa.
38. Konarski S., 1958, Armorial de la noblesse polonaise titrée, Chez l'auter, Ouvrage publie sous le patronage de L'Academie Internationale D'Heraldique, Paris.
39. Kowalski J., 1986, Ujęcie przestrzenne reform doby stanisławowskiej, Czasopismo Geograficzne, 37, 4, s. 347–356.
40. Kowalski M., 2003, Integration of the Polish lands with the neighbouring states in XIX century, [w:] J. Kitowski (red.), Eastern dimension of European Union, Geopolitical Studies, 11, IGiPZ PAN, Warszawa, s. 489–500.
41. Kowalski M., 2007, Księstwa w przestrzeni politycznej I Rzeczpospolitej, [w:] I. Kiniorska, S. Sala (red.), Rola geografii społeczno-ekonomicznej w badaniach regionalnych, Instytut Geografii AŚ-PTG, Kielce, s. 177–186.
42. Kowalski M., 2008, Państwa magnackie w przestrzeni polityczno-administracyjnej I Rzeczpospolitej, [w:] M. Kulesza (red.), Czas i przestrzeń w naukach geograficznych. Wybrane problemy geografii historycznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 33–48.
43. Koźmian K., 1972, Pamiętniki, t. 1, Ossolineum, Wrocław.
44. Kozaczka M., 2003, Ordynacja Zamojska 1919–1945, Norbertinum, Lublin.
45. Kozaczka M., 2004, Poczet Ordynatów Zamoyskich, Norbertinum, Lublin.
46. Krzywoszyński P., 2007, Suwerenność w myśli szlachty polskiej, [w:] K. Łopatecki, W. Walczak (red.), Nad społeczeństwem staropolskim: Kultura, instytucje i struktury społeczne w XVI–XVIII w., T. I, Wydawnictwo Ośrodka Badań Europy ŚrodkowoWschodniej, Instytut Historii, Uniwersytet w Białymstoku, s. 11–21.
47. Kupisz D., 2000, Zbigniew Gorajski, Semper, Warszawa.
48. Kulesza M., 2006, Przedrozbiorowe podziały lokalne ziem Rzeczpospolitej, [w:] M. Sobczyński, M. Kulesza, Miejsce i rola powiatu w tradycji podziału terytorialnego Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 7–16.
49. Łaszewski R., Salmonowicz S., 1995, Historia ustroju Polski, Dom Organizatora", Toruń.
50. Łowmiański H., 1986, Studia nad dziejami Słowiańszczyzny, Polski i Rusi w wiekach średnich, Wydawnictwo UAM, Poznań.
51. Marek M., 2008, Genealogy.eu, http://genealogy.euweb.cz/.
52. Mazurkiewicz J., 1969, Ustrojowo-prawna odrębność Zamojszczyzny, [w:] K. Myśliński (red.), Zamość i Zamojszczyzna w dziejach i kulturze polskiej, Zamojskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Zamość, s. 213–218.
53. Mączak A., 2002, Rządzący i rządzeni. Władza i społeczeństwo w Europie wczesnonowożytnej, Semper, Warszawa.
54. Mełeń A., 1929, Ordynacje w dawnej Polsce, Pamiętnik Historyczno-Prawny, VII, 2, Lwów.
55. Mikulski K., 1997, Szlachta i patrycjat w Prusach Królewskich w XV-XVIII wieku – próba określenia wzajemnych relacji, [w:] J. Wijaczka (red.), Prusy Książęce i Prusy Królewskie w XVI–XVIII wieku, Wydawnictwo Takt, Kielce, s. 97–109.
56. von Moltke H., 1996, O Polsce, Adiutor, Warszawa.
57. Najgrakowski M., 1993, Ziemie polskie w XVI wieku, plansza 13.3 [w:] Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, Główny Geodeta Kraju, IGiPZ PAN, Warszawa.
58. Najgrakowski M., 1993, Ziemie polskie w XVIII wieku, plansza 13.4 [w:] Atlas Rzeczypospolitej Polskiej, Główny Geodeta Kraju, IGiPZ PAN, Warszawa.
59. Naworski Z., 2008, Status Prus Królewskich w Rzeczypospolitej Obojga Narodów – ewenement czy reguła, [w:] T. Ciesielski, A. Filipczak-Kocur (red.), Rzeczpospolita państwem wielu narodowości i wyznań (XVI–XVIII wiek), Wydawnictwo DiG, Warszawa-Opole.
60. Nowakowski A., 1993, Dzieje ustroju i prawa księstwa siewierskiego, Prace Wydziału Prawa Filii Uniwersytetu Warszawskiego, Białystok.
61. Olszewski H., 1969, Ustrój polityczny Rzeczpospolitej, [w:] J. Tazbir (red.), Polska XVII wieku – państwo, społeczeństwo, kultura, Wiedza Powszechna, Warszawa, s. 52–83.
62. Orłowski R., 1968, Dzieje dóbr Ordynacji Zamojskiej do końca Rzeczpospolitej szlacheckiej, Annales UMCS, sectio H, 2, Lublin.
63. Orłowski R., 1969, Ordynacja Zamojska, [w:] K. Myśliński (red.), Zamość i Zamojszczyzna w dziejach i kulturze polskiej, Zamojskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Zamość, s. 105–124.
64. Otok S., 2006, Geografia polityczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
65. Piskozub A., 1987, Dziedzictwo polskiej przestrzeni. Geograficzno-historyczne podstawy struktur przestrzennych ziem polskich, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
66. Przegon W., 2004, Nieznany plan dóbr Ordynacji Zamojskiej w zbiorach zamojskiego archiwum, Archiwariusz Zamojski, s. 7–14.
67. Reder J., 1983, Zamość jako stolica regionu, [w:] J. Kowalczyk (red.), Czterysta lat Zamościa, Ossolineum, Wydawnictwo PAN, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź.
68. Rizzi Zannoni J. A. B., 1772, Carte de la Pologne divisee par provinces et palatinats et subdivisee par districts [Paris].
69. Salmonowicz S., 2002, Prusy Królewskie w XVII–XVIII wieku. Studia z dziejów kultury, Wydawnictwo UMK, Toruń.
70. Salmonowicz S., 2007, Prusy Królewskie w strukturach Rzeczypospolitej (1569–1772), [w:] B. Dybaś, P. Hanczewski, T. Kempa (red.), Rzeczpospolita w XVI–XVIII wieku: państwo czy wspólnota?, Wydawnictwo UMK, Toruń, s. 159–168.
71. Schnettger M., 2004, Kurpfalz und der Kaiser im 18. Jahrhundert. Dynastisches Interesse, Reichs- und Machtpolitik zwischen Düsseldorf/Heidelberg/Mannheim und Wien, [w:] H. Klueting, W. Schmale (red.), Das Reich und seine Territorialstaaten im 17. und 18. Jahrhundert. Aspekte des Mit-, Neben- und Gegeneinanders, LIT Verlag, MünsterHamburg-Berlin-London, s. 67–95.
72. Sienkiewicz W., 1982, Ziemianie zależni w Wielkim Księstwie Litewskim od połowy XVI do połowy XVIII wieku. Studium z dziejów feudalizmu litewskiego, Wydział Historyczny UW, Warszawa, maszynopis.
73. Skowronek E., 1999a, Zmiany krajobrazu w dorzeczu górnego Wieprza pod wpływem działalności człowieka w ostatnim tysiącleciu, Annales UMCS, 54, 14, Sectio B, Lublin, s. 279–295.
74. Skowronek E., 1999b, Antropogeniczne przemiany krajobrazu Roztocza na przykładzie dorzeczy Białej Łady i górnego Wieprza, Biblioteka Główna UMCS, Lublin, maszynopis.
75. Skowronek E., 2005, Wpływ działalności gospodarczej Ordynacji Zamojskiej na kształt dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego Zamojszczyzny, [w:] E. Skowronek (red.), Wpływ działalności gospodarczej wielkich majątków ziemskich na stan współczesny dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 19–36.
76. Sobczyński M., 2006, Państwa i terytoria zależne. Ujęcie geograficzno-polityczne, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
77. Sochaniewicz K., 1929, Trybunał Zamojski. Studium z dziejów dawnego prawa sądowego polskiego, [w:] S. Łempicki (red.), Szymon Szymonowic i jego czasy: rozprawy i studia, Nakładem Komitetu Obchodu 300-ej Rocznicy Zgonu Szymona Szymonowica, Zamość, s. 275–314.
78. Stankowa M., 1975, Dawny powiat szczebrzeski XIV–XVIII w., Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa.
79. Starowolski Sz., 1976, Polska, albo opisanie położenia Królestwa Polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
80. Szczygieł R., 1983, Zamość w czasach staropolskich, [w:] J. Kowalczyk (red.), Czterysta lat Zamościa, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź.
81. Tarnawski A., 1935, Działalność gospodarcza Jana Zamoyskiego kanclerza i hetmana w. kor. (1572–1605), Badania z Dziejów Społecznych i Gospodarczych, 18, Uniwersytet Lwowski, Lwów.
82. Tittenbrun A., 2005, Wpływ gospodarki leśnej Ordynacji Zamojskiej na zasoby przyrodnicze Roztoczańskiego Parku Narodowego. Okiem współczesnego leśnika, [w:] E. Skowronek (red.), Wpływ działalności gospodarczej wielkich majątków ziemskich na stan współczesny dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 37–46.
83. Warężak J., 1952, Osadnictwo kasztelanii łowickiej (1136–1847), cz. 1, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź.
84. Witusik A.A., 1977, Lublin i Zamość w oczach francuskiego podróżnika, Kalendarz Lubelski, Lublin.
85. Wizner H., 2000, Janusz Radziwiłł 1612–1655. Wojewoda wileński, hetman wielki litewski, Wydawnictwo Mada, Warszawa.
86. Wojciechowski K. H., 2005, Ordynacja Zamojska a Zamojszczyzna. Granice, pojęcia, tożsamość regionalna, [w:] E. Skowronek (red.), Wpływ działalności gospodarczej wielkich majątków ziemskich na stan współczesny dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 9–18.
87. Wołoszyn W., 2005, Rola Ordynacji Zamojskiej w zachowaniu walorów środowiska przyrodniczego wybranych terenów Zamojszczyzny, [w:] E. Skowronek (red.), Wpływ działalności gospodarczej wielkich majątków ziemskich na stan współczesny dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 97–103 .
88. Zielińska T., 1977, Ordynacje w dawnej Polsce, Przegląd Historyczny, 68, 1, s. 17–30.
89. Zielińska T., 1997, Poczet polskich rodów arystokratycznych, WSiP, Warszawa.
90. Żygawski J., 2005, Działalność gospodarcza Zamoyskich w świetle wybranych historycznych opracowań kartograficznych, [w:] E. Skowronek (red.), Wpływ działalności gospodarczej wielkich majątków ziemskich na stan współczesny dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 117–130.